Bractwo Trzeźwości

Z e-ncyklopedia
ulotka antyalkoholowa

Ruch antyalkoholowy w Europie w pierwszej połowie XIX wieku uwarunkowany jest wzrastającym spożyciem zwłaszcza mocnych alkoholi produkowanych z nadwyżek produkcji ziemniaków. Władze państwowe we wszystkich krajach dotkniętych plagą pijaństwa ograniczały się wyłącznie do deklaracji przeciw pijaństwu. Powoływano się na wolność w sferze gospodarki, wolności obywatelskie, a w tle zwykle stały wysokie dochody z podatków nakładanych przy produkcji i zbycie napoi alkoholowych.

Zorganizowane formy ruchu antyalkoholowego w XIX-wiecznej Ameryce uwidoczniły się w 1803 roku w Bostonie w postaci pierwszego stowarzyszenia wstrzemięźliwości od napojów alkoholowych. Natomiast w Europie związane są przede wszystkim z działalnością kapucyna o. Teobalda Mathew (1790-1856), ale również ks. J. W. Selinga w Westfalii. T. Mathew osiągnął duże wyniki w walce z alkoholizmem zakładając w Cork 1838 roku bractwo dla osób deklarujących całkowitą abstynencję od alkoholu.

W 1844 roku, w święto Matki Boskiej Gromnicznej, ks. Alojzy Ficek ogłosił powołanie do życia Bractwa Trzeźwości, którego reguły ułożył przy pomocy o. Stefana Brzozowskiego. Bezpośrednią przyczyną założenia Bractwa Trzeźwości było wyznaczenie w dniu 2 lutego, to jest w uroczystość Matki Boskiej Gromnicznej, daty jarmarku w Bytomiu. Jarmarki w rzeczywistości nie były tylko dniem handlu, ale również okazją do pijaństwa. Ks. Ficek uznał, że będzie to właściwa okazja do rozpoczęcia akcji skierowanej przeciwko pijaństwu. Od ołtarza ks. Ficek spontanicznie zaapelował o pełne wstrzymanie się od używania „napojów palonych”. Po pierwszym apelu, kilkuset parafian piekarskich zadeklarowało wstrzymanie się od picia mocnych alkoholi („palonych” i pokrewnych). Przez kilka następnych tygodni, ks Ficek i o. Brzozowski – „wymowny kaznodzieja” głosili kazania i nawoływali do wstrzemięźliwości. Po konsultacji z ks. Selingiem, ks. Ficek przystąpił do zorganizowanej akcji antyalkoholowej. Do końca lutego 1844 roku Piekary były wolne od pijaństwa, prawie wszyscy parafianie przyłączyli się do ruchu. Do akcji przyłączyli się proboszczowie sąsiednich parafii: ks. Józef Szafranek, ks. Leopold Markiefka, ks. Ludwik Markiefka, ks. Bernard Purkop.

W ciągu pierwszych sześciu tygodni akcji ruch antyalkoholowy zorganizowany w ramy brackie liczył już 30 tysięcy członków, a w dwóch następnych latach, jak się oblicza - 200 tysięcy członków. Ruch antyalkoholowy został wzmocniony na Górnym Śląsku w czasie misji parafialnych (od 1851 roku) prowadzonych przez jezuitów galicyjskich pod przewodnictwem ks. K. Antoniewicza. Ruch zainicjowany przez ks. Ficka na Górnym Śląsku znalazł naśladowców w diecezji ołomunieckiej, krakowskiej i dotarł aż na Żmudź. Załamanie ruchu nastąpiło w trakcie epidemii tyfusu, która nawiedziła Śląsk w latach wielkiego głodu 1844-1848. Pewien wpływ na upadek ruchu miała także akcja właścicieli gorzelni i karczm, darmo rozdających alkohol. Tylko nieliczne bractwa przetrwały do ponownego ożywienia ruchu abstynenckiego, który nastąpił na Górnym Śląsku pod koniec XIX wieku.

28 lipca 1851 roku papież Pius IX zatwierdził ustawy Bractwa Trzeźwości. Jego członkowie zobowiązywali się do całkowitego wstrzymywania się od mocnych alkoholi (palonych), dopuszczano używanie słabszych, w tym wina i piwa. Bractwo zostało poddane pod opiekę Matki Bożej Gromnicznej.


Bibliografia

A. Arndt, Bractwo Wstrzemięźliwości, podręcznik na nowo wydany za potwierdzeniem Jego Eminencyi Najprzewiel. Księcia-Biskupa wrocławskiego Jerzego Kardynała Koppa, [Wrocław 1900]; Kirchenlexicon, Bd 9, Freiburg 1893, k. 1012-1013; K. Prus, O walce z pijaństwem na Śląsku Górnym za czasów księdza Ficka. Bytom 1914; Pressfreund, Ks. Jan Alojzy Ficek, mps; W. Bochnak,W służbie Bogu i ludziom. Sylwetki Ślązaków, Warszawa 1989, s. 15-25; A. Steuer, J. Kocurek, Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach: próba systematyki i rozwój w latach 1843-1939, [w:] Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność, Katowice 2000, s. 340-359; Podręczna encyklopedia kościelna, T. 5-6, s. 125, Warszawa 1905.