Bractwo Męki Pańskiej
Bractwo Męki Pańskiej a właściwie Arcybractwo Męki Pańskiej jest świecką konfraternią należącą do bractw poświęconych Osobom i tajemnicom Boskim, nazywanymi inaczej trynitarnymi i chrystologicznymi. Powstało 9 czerwca 1595 w Krakowie, w ten dzień po raz pierwszy odprawiono nabożeństwo Piętnastu Stopni Męki Pańskiej w klasztorze franciszkańskim. Bractwo zostało założone przez kanonika katedry krakowskiej Marcina Szyszkowskiego (1554-1630), późniejszego biskupa łuckiego i arcybiskupa krakowskiego (1616-1630). Ufundował on kaplicę w klasztorze franciszkanów konwentualnych w Krakowie i zaprowadził w niej bractwo, które przedtem spotykało się w refektarzu klasztoru. Dlatego bractwo było związane z franciszkanami konwentualnymi, a także z bernardynami, którzy je przejęli. Oba zakony zaczęły zakładać bractwa Męki Pańskiej w swoich klasztorach, a później także w kościołach parafialnych. Papież Klemens VIII podniósł je do rangi Arcybractwa i podporządkował mu wszystkie wspólnoty o tej nazwie i duchowości w Polsce jako filie których wkrótce powstało 19, np. w Lublinie w 1617 roku zaprowadzone przez bernardynów, a następnie przez franciszkanów konwentualnych w 1620 roku. Abp Szyszkowski dołączył statuty bractwa do ustaw synodu krakowskiego z 1621 roku i zdobył wiele odpustów związanych z udziałem w nabożeństwach organizowanych przez bractwo.
Wyróżniającą cechą bractwa była możliwość uwalniania jednego więźnia skazanego na śmierć co roku w czasie Wielkiego Postu; przed podjęciem decyzji o uwolnieniu następowało badanie czy więzień może wrócić do życia na wolności. Uwolnienie następowało podczas Wielkiego Postu podczas szczególnej ceremonii, której punktem kulminacyjnym było symboliczne rozkucie więźnia w kaplicy Męki Pańskiej w kościele pw. św. Franciszka w Krakowie.
Rozwój
Bractwo Męki Pańskiej przeżywało swój najlepszy okres od XVII wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Jednak w 1796 roku przywileje bractwa zostały ograniczone, a następnie utraciło ono możliwość uwalniania więźniów w wyniku działania zaborców - władz austriackich. Na skutek problemów finansowych bractwo podupadło i w drugiej połowie XIX wieku zrzekło się kaplicy Męki Pańskiej oddając ją franciszkanom, lecz zachowując prawo do odprawiania w niej nabożeństw. Konflikty w bractwie w tamtym okresie zostały stłumione dopiero w 1896 roku przez dogłębne reformy przeprowadzone przez kard. Jana Puzynę. W czasie komunizmu w Polsce, działalność bractwa została ograniczona przez dekret wydany 5 sierpnia 1949, który doprowadził do formalnego zaniku bractwa. Jednak przetrwało w jego członkach zachowujących formację wyniesioną z bractwa, mimo zakazu angażowania się społeczeństwa w ten typ działalności. Bractwo przetrwało okres Polski Ludowej i podczas obchodów 400-lecia jego istnienia podjęto próbę odnowy.
Charakterystyczną cechą bractwa jest strój ubierany podczas procesji; składa się on z czarnej franciszkańskiej tuniki przepasanej białym sznurem i zdobionej kapy z kapturem zasłaniającym twarz a mającym tylko dziury na oczy. Bracia używają insygniów przypominających narzędzia kaźni Chrystusa, a także nawiązujące do kruchości ziemskiej egzystencji. Warto wspomnieć, że do bractwa należały elity społeczne m.in. królowie Polski np. Zygmunt III Waza. Anonimowość w bractwie przyciągała wielu możnych. Duchowość bractwa Męki Pańskiej była wzorowana na duchowości franciszkańskiej skupiającej się na Męce Chrystusa, Jego ubóstwie i ogołoceniu, medytowaniu wartości cierpienia we własnym życiu. Bractwo udzielało się charytatywnie, pomocą ludziom w skrajnie złej sytuacji, uwalnianiem więźniów lub zmniejszaniem im kary, doprowadzaniem kapłanów do umierających oraz modlitwą o nawrócenie odłączonych od Kościoła. Na Śląsku kult Męki Pańskiej rozwijał się dzięki zakładanym przez franciszkanów bractwach Męki Pańskiej czy podobnych mu bractwach jak np. bractwie Drogi Krzyżowej oraz różnych formach kultu pasyjnego.
Na Śląsku
Na Górnym Śląsku bractwo zostało założone na terenie parafii Łąka pod koniec XVIII wieku. Jego powstanie należy łączyć z założeniem w kościele stacji drogi krzyżowej przez reformatów z Kęt. Podobne bractwo powstało w Chorzowie, założone 8 marca 1893 w wyniku działalności jego pielgrzymów. Chorzowskie bractwo było związane z podobnym, założonym na Górze św. Anny 17 marca 1892, do którego oprócz wielu parafian z Chorzowa, należeli również wierni z Siemianowic, Bytomia, Lipin, Tarnowskich Gór, Lipin czy parafii w Królewskiej Hucie. Arcybractwo Męki Pańskiej dziś działa w bazylice św. Franciszka przy klasztorze franciszkanów konwentualnych w Krakowie i w 2000 roku liczyło 15 braci i 3 kandydatów.
Bibliografia
A. Petrowa-Wasilewicz, Leksykon ruchów i stowarzyszeń w Kościele, Warszawa 2000, s. 116-117; J. Myszor, Duszpasterstwo parafialne na Górnym Śląsku w latach 1821-1914, Katowice 1991, s. 150, 153-154; J. Flaga, Bractwa religijne w Rzeczpospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin 2004, s. 56, 117, 120-122.