Boży Grób

Z e-ncyklopedia
Boży Grób, Jerozolima, 2016
Bazylika Grobu Pańskiego w Jerozolimie
Boży Grób w katedrze Chrystusa Króla w Katowicach, 2010

Jest to liturgiczny obrzęd wielkopiątkowy obchodzony na pamiątkę złożenia ciała Jezusa Chrystusa do grobu, na który składa się adoracja symboliczna i eucharystyczna. Jest to także miejsce zakończenia wielkopiątkowych ceremonii liturgicznych i tło udramatyzowanych obrzędów pogrzebania Chrystusa. Zwyczaj ten pochodzi z Europy Zachodniej. W XI wieku dotarł do Polski, Czech, Włoch, Austrii i Węgier. Pierwsza wzmianka o pogrzebie Jezusa pochodzi z X wieku i związana jest z bpem Augsburga, Ulrykiem. W Wielki Piątek przenosił on hostię z kościoła pw. św. Jana Chrzciciela do kościoła pw. św. Ambrożego, gdzie następnie ją składał i nakrywał kamieniem. W poranek wielkanocny, w procesji odnosił hostię z powrotem do kościoła św. Jana Chrzciciela.

Początkowo Boży Grób wznoszono na ołtarzu w kształcie namiotu bądź cyborium (baldachim), w którym umieszczano skrzynię grobową (w Polsce skrzynia, tzw. tumba lub archa, była prostokątna i przyciskana zasłonami). W XVI wieku w Polsce Boży Grób traktowano najczęściej jako ołtarz wystawienia Najświętszego Sakramentu, ozdabiano go świecami i kwiatami.

Lokalizacja Bożego Grobu była zróżnicowana. Budowano go na chórze lub w prezbiterium, w nawie kościoła, na ołtarzu głównym lub za nim, a także na środku kościoła albo w bocznych lub osobnych kaplicach. Początkowo do Grobu Jezusa przenoszono krzyż albo samą hostię w korporale, kielichu, puszce lub monstrancji bądź krzyż i hostię razem. W XVI wieku polskim zwyczajem zanoszono do Grobu krzyż i Najświętszy Sakrament. Praktykę tę jednak z czasem zaniechano. Krzyż składano obok Grobu albo w nawie na okrytym fioletowym lub czerwonym suknem katafalku.

W okresie baroku narodził się zwyczaj przedstawienia męki i śmierci Chrystusa. Ubrani w uroczyste szaty członkowie Bractwa Męki Pańskiej obchodzili Boży Grób, wznosząc modły i biczując się. Jeden z nich przebrany za Jezusa niósł wielki krzyż, a inni przebrani za żołnierzy, uderzając pałaszami po krzyżu, wołali: Postąp, Chryste. Jednak w drugiej połowie XVIII wieku biskup krakowski, a za nim także prymas M.J. Poniatowski, zakazał ich wystawiania.

Grobom nadawano piękne, artystyczne formy. Bywały one ruchome, bogato zdobione, np. u jezuitów i misjonarzy św. Wincentego a' Paulo. Dekoracje grobowe, zależnie od istniejących układów społeczno-politycznych w kraju, przybierały też akcenty symboliczne. Obok treści religijnych obrazowały one martyrologię narodu polskiego i budziły nadzieję na odzyskanie wolności. Zwyczaj wznoszenia Bożych Grobów w Europie Zachodniej jest coraz mniej popularny, natomiast w Polsce przeżywa swój renesans. Po drugiej wojnie światowej w kościołach w Polsce przyjął się zwyczaj adoracji i czuwania przy Bożym Grobie młodzieży, najczęściej ministrantów, którzy pełnią rolę tzw. straży grobowej.

Bibliografia

Z. Gorczewski, Boży grób (hasło), [w:] Encyklopedia katolicka T. 2, pod red. F. Gryglewicza, R. Łukaszyka, Z. Sułowskiego, Lublin 1989, k. 882-885; J. Lewański, Liturgiczne łacińskie dramatyzacje Wielkiego Tygodnia XI-XVI w., Lublin 1999.