Boże Narodzenie

Z e-ncyklopedia

Boże Narodzenie w tradycji chrześcijańskiej jest to święto upamiętniające narodzenie Jezusa Chrystusa. Jest to liturgiczne święto stałe przypadające na 25 grudnia według kalendarza gregoriańskiego. Święto to poprzedzone jest czterotygodniowym okresem oczekiwania zwanego adwentem.

Boze Narodzenie1.jpg

Geneza

Chrześcijanie pierwszych wieków poza niedzielą i doroczną uroczystością Paschy-Wielkanocy nie obchodzili w roku liturgicznym żadnych świąt. Zarówno cykl niedziel jak i Pascha upamiętniały fakt Zmartwychwstania Jezusa . Na Wschodzie, świat katolicki obchodził w liturgii Epifanię albo Teofanię czyli uroczystość objawienia Boga –Pana, przypadającą na dzień 6 stycznia. Pierwsza wzmianka o wyróżnieniu przez chrześcijan w roku liturgicznym dnia Bożego Narodzenia pochodzi z polowy IV wieku. Odnajdujemy ją w 354 roku w chronografie Filokausa gdzie zanotowano ” Chrystus narodził się w Betlejem Judzkim”. Część badaczy uważa, że powodem wprowadzenia święta mogło być liturgiczne dziękczynienie kościoła rzymskiego, za zwycięstwo Konstantego Wielkiego nad Maksencjuszem (313 rok) lub nad Licyniuszem(324 rok).

Kolejną trudną do wyjaśnienia sprawą jest wybór dnia 25 grudnia jako daty upamiętniającej narodziny Chrystusa. Najbardziej prawdopodobną wydaje się data połączona z obchodzoną w Rzymie uroczystością Narodzin Niezwyciężonego Boga Słońca. Było to jedno z głównych świąt w Rzymie przypadające na okres zimowego przesilenia. Noc ustępowała wówczas dniowi czyli światłu symbolizowanemu przez zwycięskie słońce. Mitowi niezwyciężonego słońca Kościół przeciwstawił kult Chrystusa nazywanego przez proroków ”światłością świata”, (J 8, 12 ), „słońcem sprawiedliwości” (M I 3, 20), „światłem na oświecenie pogan”(Łk 2, 32), „światłością dla pogan”, (Iz 49, 6). Chrześcijanie świadomie wybrali tę datę symbolizującą dzień przesilenia zimowego, by obchodzonemu w Rzymie pogańskiemu świętu Narodzin Boga Słońca przeciwstawić narodzenie Boga-Człowieka , utożsamianego w przenośniach biblijnych ze światłością.

Nowe święto wprowadzone do rzymskiego kalendarza liturgicznego bardzo szybko rozpowszechniło się w ówczesnym świecie. Datę upamiętniająca narodziny Jezusa Chrystusa czcił zarówno kościół Zachodni jaki Wschodni. Początkowo uroczystość Bożego Narodzenia ograniczała się jedynie do dnia 25 grudnia. Zgodnie z postanowienia II Soboru Watykańskiego czas Bożego Narodzenia trwa obecnie od nieszporów 24 grudnia do święta Chrztu Pańskiego przypadającego w niedzielę po Epifanii (święto Trzech Króli). Czasem poprzedzającym Boże Narodzenie jest czterotygodniowy post zwany adwentem. Ostatni dzień adwentu przypadający na dzień 24 grudnia nosi nazwę Wigilii.

Wigilia, czyli wieczór poprzedzający rocznicę narodzin Jezusa ( wieczór 24 grudnia), zwany jest w Polsce w zależności od regionu „Gwiazdką" lub „Godami”. W tym dniu obowiązuje post jakościowy (bezmięsny, w pewnych regionach kraju jest to post ścisły). Punktem kulminacyjnym dnia jest uroczysta kolacja wigilijna, do której tradycja nakazywała zasiadać po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdki, na pamiątkę gwiazdy prowadzącej do stajenki Trzech Króli. W uroczystej kolacji uczestniczą wszyscy domownicy, a dla nieobecnych pozostawia się wolne nakrycie. Najważniejszym i kulminacyjnym momentem wieczerzy wigilijnej w Polsce jest zwyczaj łamania się opłatkiem . Czynność ta następuje po przeczytaniu ewangelii o Narodzeniu Pańskim i złożeniu życzeń. Wieczerza wigilijna nawiązuje do uczt pierwszych chrześcijan organizowanych na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy. Do ludowych zwyczajów należy również wkładanie pod obrus sianka lub słomy mającego zapewnić urodzaj. O północy w kościołach rzymskokatolickich rozpoczyna się uroczysta msza zwana Pasterką. Następny dzień 25 grudnia jest nazwany Bożym Narodzeniem, a 26 grudnia to drugi dzień świąt obchodzony na pamiątkę św. Szczepana, pierwszego męczennika za wiarę chrześcijańską. Kolorem liturgicznym w okresie Bożego Narodzenia jest kolor biały.

Obowiązek postu w wigilię zniesiono w Kościele katolickim w roku 1983 (Nowy kodeks prawa kanonicznego), w Polsce episkopat podtrzymywał post wigilijny specjalnym dokumentem aż do roku 2003; obecnie post jakościowy w Wigilię jest jedynie zalecany

Atrybuty Bożego Narodzenia: opłatek , kolędy, choinka, prezenty, św. Mikołaj, Dzieciątko, pierwsza gwiazdka, karp, makówki, kutia , pierogi z grzybami, moczka, kompot z suszonych owoców, kutia, barszcz z uszkami, pierogi z grzybami.

Bibliografia

Leksykon Liturgii, oprac. B. Nadolski, Poznań 2006, s. 1018-121; Encyklopedia Katolicka, pod red. F. Gryglewicza, R. Łukaszczyka, Z. Sułkowskiego, t. 2, Lublin 1979; Encyklopedia kościoła, oprac. Frank L. Cross, t. 1, Warszawa 2004; M. Borejszo, Boże Narodzenie w polskiej kulturze, Poznań 1995; N. Lemaite, M. T. Quison, V. Sot, Słownik kultury chrześcijańskiej, Warszawa 1997, s. 325-326.