Ballestrem Franz Xaver von

Z e-ncyklopedia

Ballestrem Franciszek (1834-1910), polityk

Ballestrem Franz1.jpg

Franciszek Ksawery von Ballestrem urodził się 5 września 1834 w rodzinnej posiadłości na zamku w Pławniowicach. Był synem Karola Franciszka i wnukiem założyciela rodu na Śląsku, Jana Baptysty von Ballestrema. Naukę rozpoczął od konwiktu dla młodzieży we Lwowie. Następnie kształcił się w gimnazjum katolickim w Głogowie, gdzie uzyskał świadectwo maturalne. W latach 1851-1852 studiował filozofię w jezuickiej szkole w Namour w Belgi. Od 1853 do 1855 roku, przygotowując się do zarządzania majątkiem rodzinnym był studentem górnictwa w Akademii Górniczej w Luttich. Poza zdobyciem fachowej wiedzy technicznej, pomogło mu to w nauce języka francuskiego oraz polskiego, co zaowocowało w późniejszej działalności politycznej. Po studiach hr. Franciszek rozpoczął służbę w armii. Służył w 19 Regimencie Piechoty, a od 1857 roku w elitarnym 1 Śląskim Pułku Kirasjerów Gwardii. W 1866 roku brał udział w wojnie prusko-austriackiej , za co został odznaczony orderem Czerwonego Orła. Podczas wojny prusko-francuskiej (1870-1871) pełnił funkcję adiutanta w 2 dywizji kawalerii. Odniósł jednak kontuzję nieszczęśliwie spadając z konia, co zadecydowało o przerwaniu prze niego kariery wojskowej. W 1871 roku, w stopniu rotmistrza wystąpił z armii. Za swoje zasługi został odznaczony Żelaznym Krzyżem I i II klasy.

Rok po wystąpieniu z armii rozpoczął działalność polityczną. Będąc gorliwym katolikiem wstąpił do partii Centrum, tworząc jej struktury na Górnym Śląsku. Bardzo szybko zyskał dużą popularność na tym terenie. Dzięki temu 19 marca 1872 zwyciężył w wyborach do parlamentu z przewagą 6000 głosów nad swoim kontrkandydatem z partii konserwatywnej. Rozgłos przyniosła mu także negacja Kulturkampfu. Za zasługi dla katolicyzmu w 1873 roku otrzymał nominację na tajnego szambelana papieskiej di spada e cappa. Franciszek von Ballestrem przez cały okres Kulturkampfu nieustannie walczył o pojednanie partii z rządem. Doszło do tego w latach 1885-1887, kiedy złagodzono ustawodawstwo antykościelne. Bismarck liczył, że dzięki temu pozyska ugrupowania centrowe dla polityki germanizacyjnej. Ostatecznie Centrum zdecydowało się popierać rząd. Na Śląsku jednak przywódcy tej partii, w tym hr. Franciszek wspierali tzw. „łagodną germanizację”. W styczniu 1890 roku, po śmierci dotychczasowego przewodniczącego partii Centrum, jego miejsce zajął Ballestrem. Dzięki temu na Śląsku zwyciężyła konserwatywna frakcja partii Centrum. Jednak jej działalność coraz bardziej odbiegała od spraw polskich; co ostatecznie doprowadziło do spadku poparcia. Dużą rolę odegrały przy tym działania "Nowin Raciborskich" oraz "Gazety Opolskiej", nastawionych negatywnie do partii Centrum. W 1893 roku - ze względu na różnicę poglądów wewnątrz partii - hr. Franciszek zrezygnował z funkcji przewodniczącego frakcji oraz wystąpił z zarządu. Nie kandydował także w tym roku do parlamentu. Po pięcioletniej nieobecności w polityce, hrabia wziął udział w wyborach w 1898 roku. Startował tym razem w okręgu wyborczym Lubliniec–Toszek–Gliwice, z którego pochodził. Wybory wygrał i wrócił na scenę polityczną z nową energią. Po odzyskaniu dawnych wpływów i znaczenia 7 grudnia 1898 został prezydentem Parlamentu Rzeszy; co stanowiło ukoronowanie jego politycznej kariery. Stanowisko piastował do 1906 roku; a jego działalność charakteryzowały dobre relacje partii Centrum z rządem. Franciszek von Ballesterem był uważany za najlepszego prezydenta, jakiego kiedykolwiek Rzesza posiadała. Cechowały go rzeczowość i inteligencja. Za to pogłębiły się antagonizmy pomiędzy partią „Centrum” a polskim ruchem narodowym. Doprowadziło to do zmniejszenia wpływów tej partii na terenie Górnego Śląska. Prezydentura hrabiego zakończyła się 13 grudnia 1906 z chwilą rozwiązania jedenastego parlamentu Rzeszy.

Hrabia Ballestrem również sprawnie zarządzał własnym majątkiem. W jego posiadaniu znajdowały się m.in kopalnie "Brandenburg", "Castellengo", "Wolfgang"; huta "Pokój"; elektrownia "Nicolaus" w Rudzie' huta cynku "Karol" w Rudzie; cegielnie; fabryka klinkieru oraz kopalnie dolomitu w Norwegii, Czechach, na Słowacji oraz na Węgrzech. Rodzina Ballestremów była także potentatem jeżeli chodzi o przemysł drzewny. Hrabia Franciszek został pełnoprawnym spadkobiercą fortuny 20 listopada 1879 po śmierci ojca Karola Franciszka. Był szóstym z kolei dziedzicem rudzko-biskupsko-pławniowieckiego majoratu. Jako, że aktywnie działał politycznie toteż część obowiązków w prowadzeniu i zarządzaniu zakładami scedował na Andrzeja Vullersa, a od 1885 roku na Franciszka Pielera. Na okres działalności hr. Franciszka przypada powstanie zakładu "Consoliedierte Wolfganggrube" (1890) oraz uruchomienie kolejnej kopalni "Castellegno" (1898). Okres rządów hrabiego to również rozbudowa kopalni "Brandenburg" i zamknięcie w 1909 roku huty „Karol”. Po śmierci Franciszka kolejnym zarządcą został jego najstarszy syn Walenty.

21 czerwca 1858 Franciszek von Ballestrem poślubił w Tworkowie Jadwigę hrabinę von Saurma-Jeltsch, córkę Gustawa hrabiego von Saurma-Jeltsch oraz Anny hrabiny von Schaffgotsch. Małżonkowie mieli dziewięcioro dzieci: Walentego, Jana Baptistę, Pię, Bertę, Gustawa, Leona, Ludwika Karola, Elżbietę, Marka. W 1882 roku w Pławniowicach rozpoczęto budowę siedziby rodowej. Jej zakończenie nastąpiło 1 lipca 1885. W pałacu urządzono kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny konsekrowaną 15 października 1885. Ballestremowie stale też kupowali kolejne posiadłości - Szklary Górne na Dolnym Śląsku (1899) i Kochcice (1903). Budowali także osiedla, kolonie, a nawet „noclegownie” dla pracowników własnych zakładów. Najwięcej domów mieszkalnych powstało w latach 1879-1910. Wybudowane domy tworzyły całe kompleksy mieszkaniowe np. Karol Emanuel, Bialas, Poremba, Rudzka Kuźnica, Szczęść Boże. Każda kolonia robotnicza posiadała zaplecze socjalne w postaci sklepów, punktów opieki sanitarnej, szkół a czasem także bibliotek. Dzięki Ballestremowi w 1889 roku wybudowano w Rudzie, nowocześnie wyposażony szpital przeznaczony dla pracowników ballestremowskich zakładów, a w 1893 roku postawiono tu aptekę.

Hrabia zapewnił swoim pracownikom także możliwość wypoczynku. W 1908 roku z okazji 50 rocznicy ślubu zakupił budynek w Głuchołazach, gdzie uruchomiono pensjonat "Waldsruh" (później DW "Górnik"). Również z inicjatywy hrabiego powstał dom dla wdów po górnikach, gdzie miały zapewnione bezpłatne utrzymanie i opiekę lekarską. Franciszek von Ballestrem zajmował się także kwestiami oświaty i szkolnictwa. W 1900 roku powstały szkoły w koloniach Rudzka Poręba i Szczęść Boże; a w 1904 roku w Rudzkiej Kuźnicy. Był też inicjatorem powstania w 1895 roku w Rudzie pierwszej szkoły średniej oraz gimnazjum męskiego dla synów niemieckich urzędników. Czynił ponadto zabiegi o utworzenie Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławiu. Ta powstała już po jego śmierci w 1912 roku.

Franciszek von Ballestrem bardzo mocno zapisał się w historii Rudy, która dzięki niemu, jako jedno z pierwszych miast na Górnym Śląsku uzyskała elektryczne oświetlenie ulic. W latach 1902-1904 - z okazji setnej rocznicy władania Rudą przez Ballestremów - wybudowano tutaj kościół pw. św. Józefa. Budowę realizowano z prywatnych funduszy hrabiego i według jego własnych planów. Uroczystość konsekracji w 1905 roku była połączona z obchodami 47 rocznicy ślubu Franciszka i Joanny Jadwigi.

Franciszek von Ballestrem zmarł 30 grudnia 1910 w swojej posiadłości w Pławniowicach, pozostawiając dominium najstarszemu synowi Walentemu. Został pochowany w kościele pw. św. Józefa w Rudzie, gdzie została umieszczona krypta grobowa. W swoim testamencie hr. Franciszek przeznaczył 100 000 marek dla Zakonu Rycerzy Maltańskich na budowę szpitala dziecięcego.

Bibliografia

R. Kowalski, Dzieje rodu hrabiów von Ballestrem na Górnym Śląsku w latach 1798-1945, Ruda Śląska 1998, s. 18-19, 44-45, 67-7, 77-85; Niemcy górnośląscy.Leksykon biograficzny, red. Ł. Kuś, Gliwice-Opole 2004, s. 35; B. Skrzypek, T. Kiełkowski, Pomykalski, Górnośląscy potentaci-dziedzictwo Ballestremów, Gliwice 2008, s.38;74;76;78, B. Snoch, Górnośląski Leksykon Biograficzny. Katowice 1997, s.15, pr. zalicz. A. Strączek.