Adwent

Historia Adwentu

wieniec adwentowy

Zwiastowanie, autor: Guido Reni

Zwiastowanie

Najstarsze ślady adwentu spotykamy w Hiszpanii i Galii w IV wieku. Adwent miał tam charakter pokutny, z postem, abstynencią małżeńską i skupieniem i był przygotowaniem na święto Epifanii, a dopiero od V wieku na święto Bożego Narodzenia. Okresem przygotowawczym w Rzymie w VI wieku był okres dwóch tygodni przed Bożym Narodzeniem i przypadające wtedy suche dni. Podczas te okresu czytano ewangelie o zwiastowaniu NMP i działalności św. Jana Chrzciciela. Od czasów papieża Grzegorza Wielkiego adwent obejmował już cztery niedziele i polegał tylko na liturgicznym przygotowaniu na przyjęcie Pana, bez praktyk pokutnych. Sakramentarze gelazjańskie z VIII wieku mają pięć niedziel adwentowych. Rozbieżność między tradycją gregoriańska, a gelazjańską trwała do XI wieku. W 996 roku za tradycją gregoriańską opowiedział się Synod w Orleanie. W Polsce obchodzono pięć niedziel adwentowych do XII wieku. W VII wieku, gdy Galia przyjęła liturgię rzymską, nadała adwentowi charakter pokutny wyrażający się we fioletowym kolorze szat liturgicznych, opuszczaniu „Gloria” i „Te Deum”, ograniczaniu ozdób w kościele i muzyki organowej. W tej fazie adwent wrócił do Rzymu i rozpowszechnił się od XI do XIII wieku w całym Kościele.

Adwent w liturgii - współcześnie

Adwent oznacza "przyjście". Jest to okres liturgicznych przygotowań do Bożego Narodzenia, kiedy to w liturgii obchodzi się pamiątkę historycznego przyjścia Chrystusa na świat. W liturgii rzymskiej okres ten zaczyna się od pierwszej niedzieli adwentu i trwa do 24 grudnia, obejmując cztery tygodnie. Adwent ma podwójne zadanie: ma nie tylko przygotować wiernych na uroczystości Bożego Narodzenia, ale powinien mieć wydźwięk eschatologiczny i skłaniać wiernych do wybiegania myślą w przyszłość, kiedy to Syn Boży, uwielbiony przyjdzie, po raz drugi . Oczekiwanie na podwójne przyjście Chrystusa budzi radość, gdyż jest oczekiwaniem na rzeczywiste przyjście Pana uobecniające się w liturgii. Dlatego też adwent jest nie tylko czasem pokuty, ile raczej radosnego oczekiwania. Opuszczanie „Gloria” nie jest wyrazem pokuty, jak w wielkim poście lecz znakiem czekania na nowe zabrzmienie hymnu anielskiego śpiewanego w noc narodzenia Jezusa (Łk 2, 14). W ten sposób okres Adwentu jest dla Kościoła także czasem wysiłku, jaki jest konieczny do spełnienia jego misji.

Adwent dzieli się na dwa podokresy, z których każdy ma odrębne cechy, wyrażone w dwóch różnych prefacjach adwentowych Pierwszy podokres obejmuje czas od pierwszej niedzieli do 16 grudnia. Jego liturgia mówi o drugim przyjściu Chrystusa. Natomiast drugi przygotowuje wiernych bezpośrednio do Bożego Narodzenia, przez zachęcanie ich do odrodzenia w sobie dziecięctwa Bożego. Poszczególne dni tego podokresu maja własne teksty modlitw we mszy i brewiarzu. Czytania czwartej niedzieli ukazują postacie Starego testamentu i Maryję, oczekujących narodzenia Pana.

Adwent w tradycji polskiej

Na zwyczaje adwentowe w Polsce wpłynęły szczególnie praktyki benedyktynów i cystersów. Stąd zwano go „czterdziestnicą” lub „przedgrodziem”. Charakter pokutny adwent znalazł w staropolskim przysłowiu "Święta Katarzyna klucz zgubiła, Święty Jędrzej znalazł, zamknął skrzypki zaraz”. Do tradycji polskiej należy również msza wotywna ku czci NMP odprawiana przed świtem zwana - roratami, która datuje się od czasów panowania Bolesława Wstydliwego. Król w czasie rorat umieszczał na ołtarzu zapaloną świecę i oświadczał: „gotów jestem na sąd Boży”, zanim czynił to prymas Polski wypowiadając słowa „sum paratus ad adventum Domini”, zaś po nim kolejno senator, ziemianin, rycerz, mieszczanin i chłop, powtarzając słowa króla. W niektórych dzielnicach istniał zwyczaj „otrąbywania adwentu” rano i wieczór wiejscy chłopcy trąbili na ligawkach, którymi przygrywali w czasie rorat. Wiele obyczajów ludowych wiąże się z kultem niektórych świętych . Głównie rozpowszechnił się zwyczaj wróżenia. W wigilię św. Marcina wróżono m. in. z kości gęsi, łupinek orzechów itd., w wigilię św. Andrzeja zaś lano wosk, a wróżby w wigilię św. Katarzyny praktykowane były głównie przez młodzież męską i związane były z planami matrymonialnymi. Z adwentem łączył się również zwyczaj „prządek”, który znalazł swoje odbicie w przysłowiach ludowych i w literaturze (m. in. L. Staff, Wieczornica; W. Reymont, Chłopi, H. Sienkiewicz, Potop).

Na Górnym Śląsku, w okresie adwentu uroczyście obchodzi się dwa święta kościelne: św. Barbary 4 grudnia i św. Mikołaja 6 grudnia. W okresie międzywojennym funkcjonował na Górnym Śląsku zwyczaj budowania, w ostatnim tygodniu przed pierwszą niedzielą adwentu, "domków adwentowych", które wykonane były z papieru, miały drzwi i okna otwierane, których było tyle ile było dni adwentu. Dzieci codziennie otwierały jedno okno i znajdowały w nim słodycze. Te właśnie przedświąteczne zabiegi wzmacniały atmosferę oczekiwania na święta Bożego Narodzenia.

Bibliografia

Encyklopedia Katolicka t. 2 (A-B), red. F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułkowski, Lublin 1976, s. 112-113; Encyklopedia Chrześcijaństwa, historia i współczesność 2000 lat nadziei, red. H. Witczyk, Kielce 2000, s. 33-34; ABC Chrześcijanina, mały słownik, red. Sylwester Zalewski, Warszawa 1996, s. 12; Encyklopedia Kościoła, t. 1 (A-K), opr. Frank L. Cross, Warszawa 2004, s. 22; J. Świtała-Mastalerz, Śląska pobożność w Gawędach Stacha Kropiciela, [w:] Pobożność ludowa w życiu liturgiczno-religijnym i w kulturze, red. R. Pierskała, T. Smolińska, Opole 2004, s. 130.