Adamski Stanisław

Z e-ncyklopedia

Adamski Stanisław (1875-1967), biskup katowicki

Adamski1.jpg
Józefa Adamska, matka Stanisława

Urodził się 12 kwietnia 1875 w Zielonej Górze, powiat szamotulski, w rodzinie dróżnika Piotra i Józefy z d. Wasilewska. Wykształcenie zdobył w Obrzycku, Wronkach (1886-88) i gimnazjach Poznania i Międzyrzecza (1894-96). Studia teologiczne odbył w seminarium duchownym w Poznaniu i Gnieźnie (1896-1899). Po święceniach kapłańskich (12 listopada 1899) pełnił liczne eksponowane funkcje w Gnieźnie i Poznaniu; w 1919 roku został mianowany prepozytem kapituły katedralnej w Poznaniu. W okresie poznańskim zaznaczył się szczególnie działalnością społeczną: był sekretarzem generalnym Diecezjalnego Związku Katolickich Robotników Polskich (1904-1910), założycielem i redaktorem tygodnika „Robotnik” (1904-1910), „Poradnik dla Spółek” (1911 -1921), członkiem Zarządu Spółdzielni Kredytowej „Kasa UL” w Gnieźnie (1900), członkiem zarządu Związku Pol. Spółek Zarobkowych (1906) i jego Patronem (1911-1927), twórcą Unii Związków Spółdzielczych, członkiem Komitetu Organizacyjnego Banku Polskiego, a od 1923 roku członkiem Państwowej Rady Spółdzielczej, kuratorem i członkiem rady nadzorczej w Banku Spółek Zarobkowych SA, wiceprezesem rady nadzorczej i członkiem Komitetu Wykonawczego Spółki Akcyjnej H. Cegielski, członkiem rad nadzorczych Związkowej Centrali Maszyn SA z siedzibą w Poznaniu, Centrali Rolników SA w Poznaniu oraz Drukarni Bydgoskiej, prezesem Stowarzyszenia „Oszczędność” w Poznaniu, współzałożycielem Polskiego Zjednoczenia Zawodowego z siedzibą w Bochum. Na terenie Poznania Adamski posiadał także niekwestionowane zasługi dla rozwoju oświaty polskiej: członek zarządów Towarzystwa Czytelni Ludowych i Towarzystwa Pomocy Naukowej im K. Marcinkowskiego; wicedyrektor (1906-1910), dyrektor (1911-1923), prezes Rady Nadzorczej Drukarni i Księgarni św. Wojciecha (1923-1930), redaktor dwutygodnika oświatowego „Gazeta dla Kobiet”(od 1909 roku), redaktor „Ruchu Chrześcijańsko-Społecznego”(1902-1906), prezes Towarzystwa Wydawców Polskich (od 1913 roku), członek zarządu Fundacji Kórnickiej. W latach 1910-1930 zajmował się organizacją licznych związków kościelnych, w tym Związku Księży „Unitas” i Sodalicji Pań w Poznaniu. Należał do współorganizatorów i członków zarządu Związku Katolicko-Polskich Towarzystw Dobroczynnych na Wielkie Księstwo Poznańskie, był również organizatorem i kierownikiem Związku Katolickich Towarzystw Kobiet Pracujących (1906-1930) i Towarzystwa Pracownic Konfekcyjnych, członkiem zarządu Towarzystwa „Opieka Katolicka na Służbą Żeńską” w Poznaniu. W 1930 roku Adamski został pierwszym Dyrektorem Naczelnym Instytutu Akcji Katolickiej.

Wraz z wybuchem I wojny światowej Adamski włączył się w nurt działalności politycznej i niepodległościowej. W 1916 roku stanął na czele tajnej organizacji przygotowującej odrodzenie państwowości polskiej w Wielkopolsce. Obok Wojciecha Korfantego i Adama Poszwińskiego od końca grudnia 1918 roku stał na czele rządu dzielnicowego tzw. Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej, prowadząc rokowania z rządem polskim w Warszawie w sprawie warunków przyłączenia Wielkopolski do Rzeczypospolitej. Z listy Narodowego Stronnictwa Robotników na okręg gnieźnieński, Adamski wszedł do Sejmu Ustawodawczego RP (1919-1922). W sejmie uczestniczył w pracach Komisji Rolnej, w której zajmował się opracowaniem zasad reformy rolnej. Był zwolennikiem demokracji, opartej na zasadach katolickich, decentralizacji państwa, wolnego rynku, budowy kapitalizmu, walki z monopolami i poszanowania własności prywatnej; był zdecydowanym przeciwnikiem wszelkich odmian socjalizmu i totalizmu. Z wielką energią włączył się w budowę silnej partii chadeckiej, jako przeciwwagi dla wpływów lewicy. Stanął na czele Komitetu Organizacyjnego Chrześcijańskiej Demokracji, a jej program zawarł w broszurze „Zadania Chrześcijańskiej Demokracji w Polsce” (Poznań 1922). Z listy chadeckiej wszedł do senatu. Premier Grabski zaangażował Adamskiego do reformy bankowości w Polsce. Na III Kongresie Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji 31 maja-1 czerwca 1925 został wybrany prezesem stronnictwa. Po zamachu majowym Adamski, rozczarowany kierunkiem zmian w jakim szła demokracja w Polsce, z wolna wycofywał się z aktywnego życia politycznego.

2 września 1930 został mianowany przez papieża Piusa XI biskupem katowickim; konsekrowany 26 października 1930 przez kard. Augusta Hlonda w asyście biskupów Laubitza z Gniezna i Dymka z Poznania, 30 listopada 1930 odbył ingres do katowickiej prokatedry Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Od 1930 roku jako członek Komisji Episkopatu Polski w sprawie Akcji Katolickiej przygotował projekt statutu oparty na wzorach włoskich. Kierował Komitetem Wykonawczym Komisji Prasowej Episkopatu Polski (1932), był członkiem Komisji Szkolnej Episkopatu Polski, Komisji do Spraw Społecznych (1937) oraz członkiem Komisji „de beneficiis et bonis temporalibus” I Synodu Plenarnego Polski (1936). W okresie kryzysu ekonomicznego z inicjatywy biskupa Adamskiego w kwietniu 1931 roku w diecezji katowickiej powołano do istnienia Komitet Niesienia Pomocy dla Bezrobotnych, do którego – obok bpa Adamskiego – weszli także wojewoda Grażyński i marszałek Sejmu Śląskiego – K. Wolny.

W programie duszpasterskim dla diecezji pierwszorzędne znaczenie przywiązywał do tworzenia nowych parafii, wykształcenia duszpasterzy, wychowania katolickiego młodego pokolenia, integracji mieszkańców Górnego Śląska pod względem narodowościowym i kulturowym, walce z komunizmem i z rosnącymi wpływami nazistowskimi, zdobycia dla Kościoła lewicowo zorientowanej inteligencji. Starał się o utrzymanie szkoły wyznaniowej na Śląsku. Dbałość o wykształcenie inteligencji katolickiej na Śląsku zaowocowała powstaniem Gimnazjum imienia św. Jacka w Katowicach (1935). W 1931 roku stworzył Misję Wewnętrzną jako przygotowanie ascetyczne do Akcji Katolickiej, która oficjalnie została zainicjowana w diecezji 12 stycznia 1934. Aktywnie propagował czasopisma diecezjalne, w tym szczególnie „Gościa Niedzielnego” i „Sonntagsbote”. Zreformował Księgarnię i Drukarnię Katolicką.

W czasie okupacji był zwolennikiem tzw. maskowania się czyli utajnienia wobec okupanta prawdziwych przekonań narodowych. W trakcie akcji tzw. „palcówki” prywatnie poradził diecezjanom złożenie deklaracji: „przychylający się do niemieckości”, sam jednak wraz z bp. Bieńkiem zadeklarował się jako Polak. Rozwinął akcję pomocy charytatywnej przy pomocy oficjalnie istniejącego Związku „Caritas” i nieoficjalną na terenie kurii, polegającą na posyłaniu paczek do obozów internowania i koncentracyjnych. Regularnie przekazywał wiadomości o stanie diecezji katowickiej i innych diecezji polskich do Watykanu za pośrednictwem kard. Adolfa Bertrama i nuncjusza Cesare Orsenigo. Przywrócił w diecezji katowickiej niemieckie nabożeństwa zawieszone w czerwcu 1939 roku, a z dniem 3 czerwca 1940, wskutek szantażu ze strony SA, polecił zawiesić używanie języka polskiego w duszpasterstwie (z wyjątkiem konfesjonału ), zalecając jednocześnie w większym niż dotychczas zakresie posługiwanie się językiem łacińskim. Za radą kardynała A. Bertrama mianował wikariuszem generalnym duchownego Niemca, księdza Franza Strzyża (8 stycznia 1940). Wielokrotnie za pośrednictwem biskupa Wienkena, nuncjusza Orsenigo interweniował u władz niemieckich w sprawie uwięzionych księży. Z diecezji został wysiedlony 28 lutego 1941. Zamieszkał w Warszawie, gdzie został wciągnięty w nurt działalności podziemnej. Biskup Adamski został mianowany honorowym prezesem Rady Obywatelskiej Ziem Zachodnich. Mimo podeszłego wieku prowadził bardzo aktywne życie duszpasterskie, głosił konferencje, a w czasie powstania warszawskiego, jako jedyny biskup spełniał posługi kapelana powstania. 2 października 1944 opuścił Warszawę i zatrzymał się na Jasnej Górze. Do Katowic powrócił w dniu 6 lutego 1945.

Po powrocie do Katowic nawiązał oficjalne i prywatne kontakty z tymczasową administracją cywilną reprezentującą rząd lubelski. Zezwolił wybranym przez siebie duchownym na ograniczone współdziałanie z nową władzą. Interweniował we władzach lokalnych i centralnych przeciw nadużyciom w czasie akcji likwidacji skutków Volkslisty. Pod wpływem Adamskiego władze komunistyczne częściowo złagodziły restrykcyjną politykę i przyjęły łagodniejszy wariant rozwiązania skutków Volkslisty. Trzykrotnie odbył podróż do Wrocławia (16 i 17 maja 1945, 6 i 7 czerwca 1945, w lipcu 1945 roku), gdzie w rozmowach z przedstawicielami kurii wrocławskiej, przedstawił propozycję rozwiązania problemu wysiedlonych księży polskich i duszpasterstwa polskich wysiedleńców ze Wschodu, oraz wykazał potrzebę utworzenia odrębnego wikariatu generalnego dla Śląska Opolskiego.

W 1947 roku uległ częściowemu paraliżowi. Stolica Apostolska zamianowała na jego prośbę biskupa pomocniczego, którym został Herbert Bednorz – koadiutor z prawem następstwa. Podpisał rozporządzenie w sprawie tzw. akcji podpisowej (27 października 1952) mające na celu powrót nauki religii do szkół. W odwecie 7 listopada 1952, został dekretem Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym wydalony z diecezji. Zamieszkał u ss. urszulanek w Lipnicy k. Oporowa, powiat Szamotuły. Do diecezji powrócił w czasie tzw. odwilży październikowej 5 listopada 1956. Po powrocie do diecezji przekazywał biskupowi Bednorzowi wszystkie agendy diecezjalne. Zmarł 12 listopada 1967. Pochowany został w krypcie katedry w Katowicach.

Bibliografia

AAKat, Akta personalne bpa Stanisława Adamskiego; Kancelaria bpa Adamskiego; Władze niemieckie, vol. 1-2; WAP Zespół Rejencja Katowicka; Spuścizna po A. Brożku; Archiv Auswaertiges Amt Bonn, Polen 14; Pol III, Vatikan; Schematyzm (1936-1938); Z. Bednorz, Lata krecie i orłowe, Warszawa 1987, s. 113 i nn.; M. Claus, Die Beziehungen des Vatikans zu Polen waehrend des 2. Weltkrieges, Koeln-Wien 1979, 50 i nn.; K. Dembski, Adamski Stanisław (hasło), [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, Warszawa-Poznań 1981, s. 19-20; Duszpasterz czasu wojny i okupacji. Biskup Stanisław Adamski 1939-1945, red. J. Myszora, Katowice 1994; Z. Fijałkowski, Kościół katolicki na ziemiach polskich w latach okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1983, s. 23 i nn.; EPS, s. 14; Gawlina, Wspomnienia, s. 7 i nn.; Grajewski, Wygnanie, s. 11 i nn.; H. Gwóźdź, Kwestia jurysdykcji kanonicznej w diecezji katowickiej w l. 1939-1945, SSHT, 18 (1985), s. 27 i nn.; Korespondencja, s. 105 i nn.; K. Krasowski, Episkopat katolicki II Rzeczypospolitej, Warszawa-Poznań 1992, s. 29 i nn.; B. Krzywobłocka, Chadecja 1918-1937, Warszawa 1974, s. 11 i nn.; J. Macała, Stosunek bpa katowickiego Stanisława Adamskiego do katolików niepolskiej narodowości Śląska Cieszyńskiego w l. 1938-1939, SSHT, 23 (1990-1991), s. 247-254; J. Mandziuk, Adamski Stanisław (hasło), [w:] SPTK, t. 5, s. 28-38; Marek, Model życia, s. 18; Martyrologium, s. 163; B. Michalski, Społeczna działalność ks. Stanisława Adamskiego 1900-1927, Lublin 1972; J. Myszor, A. Grajewski, Biskup Stanisław Adamski wobec systemów totalitarnych, [w:] Górny Śląsk na przełomie wieków. Nadzieje i niepokoje. Świadkowie wiary, Katowice-Piekary Śl. 2002, s. 126-136; Myszor, Historia diecezji, s. 5 i nn.; J. Myszor, Stanisław Adamski – biskup śląski, [w:] Śląsk w myśli politycznej i działalności Polaków i Niemców w XX wieku, red. D. Kisielewicz, L. Rubisz, Opole 2001, s. 13-22; Tenże, Stosunki Kościół - państwo okupacyjne w diecezji katowickiej 1939-1945, s. 8 i nn.; R. Rak, Charakterystyczne rysy duszpasterstwa biskupów katowickich, [w:] Metropolia Katowicka – Górnośląska, red. W. Świątkiewicza i J. Wycisły, Katowice 1994, s. 35-38; Represje wobec duchowieństwa, s. 5 i nn.; K. Szaraniec, Ks. Stanisław Adamski, cz. 1-3, Katowice 1990-1991; J. Sziling, Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kościoła katolickiego 1939-1945. Tzw. Okręgi Rzeszy: Gdańsk Prusy Zachodnie, Kraj Warty i Regencja katowicka, Poznań 1970, s. 20 i nn.; Z. Waszkiewicz, Polityka Watykanu wobec Polski 1939-1945, Warszawa 1980, s. 87 i nn.; S. Wilk, Episkopat Kościoła katolickiego w Polsce w l. 1928-1939, Warszawa 1992, s. 37 i nn.; J. Żaryn, Stanisław Adamski wobec komunizmu (1945-1950), (przyczynek biograficzny), [w:] Stan i perspektywy rozwoju biografistyki polskiej. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej [...], red. L. Kuberski, Opole 1998, s. 151-162; A. Grajewski, Twój Gość, s. 6 i nn.; J. Żurek, Ruch "księży patriotów" w województwie katowickim w latach 1949-1956, Warszawa-Katowice 2009, s. 26 i nn.; G. Łącka, Działalność wydawnicza biskupa Stanisława Adamskiego w latach 1930-1939, Warszawa 2005, praca mgr w Bibliotece UW; W. Kasperlik, Odezwa w związku z nominacją ks. Stanisława Adamskiego na biskupa katowickiego, WD 1930, nr 10, s. 104; J. Kobylnicki, Biskup Stanisław Adamski (Życiorys), WD 1968, nr 1-2, s. 9-14; Bp Stanisław Adamski, Mój testament (wyjątki), WD 1968, nr 1-2, s. 14; J. Gawor, Ostatnia droga wiernego sługi Boga i Kościoła, WD 1968, nr 1-2, s. 115-117; B. Kominek, Słowo żałobne na eksportacji zwłok biskupa Stanisława Adamskiego, WD 1968, nr 1-2, s. 19-22; H. Bednorz, Przemówienie na zakończenie pierwszego dnia pogrzebu biskupa Stanisława Adamskiego, WD 1968, nr 1-2, s. 23; S. Wyszyński, Nad mogiłą Biskupa - męża stanu - przemówienie na pogrzebie biskupa Stanisława Adamskiego, WD 1968, nr 1-2, s. 24-29; H. Bednorz, Biskup Adamski, jak go przez 30 lat widziałem, WD 1968, nr 1-2, s. 30-38; A. Dziurok, Aparat bezpieczeństwa wobec biskupów i kurii katowickiej w latach 1945-1956, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, Warszawa 2009, s. 61 i nn.; Ł. Marek, Aparat bezpieczeństwa wobec kurii katowickiej w latach 1956-1970, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, Warszawa 2009, s. 89 i nn.; Ł. Marek, „Kler to nasz wróg”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na terenie województwa katowickiego w latach 1956-1970, Katowice 2009, s. 32 i nn.


Cd.

Book.png

czytaj: Bednorz Herbert | Powrót do spisu treści