Św. Krzysztof

Z e-ncyklopedia

Św. Krzysztof

św. Krzysztof, mal. Dieric Bouts Młodszy
św. Krzysztof, Katedra w Muenster

Krzysztof (gr. Χριστόφορος, Christoforos) oznacza "niosący Chrystusa". O jego życiu brak pewnych danych historycznych, jedynie późniejsze, prawdopodobne przekazy, mówią, że pochodził z Azji Mniejszej z prowincji rzymskiej Licji. Jesienią 249 roku cesarz rzymski Gajus Decjusz wydał edykt nakazujący wszystkim obywatelom imperium okazanie czci rzymskim bogom. Wynikiem były prześladowanie chrześcijan, które objęło całość Cesarstwa Rzymskiego. Ich nasilenie przypadło na rok 250, który to jest uznawany powszechnie za rok śmierci męczeńskiej św. Krzysztofa. Inne informacje na jego temat pochodzą z legend i hagiografii średniowiecznych.

Legenda św. Krzysztofa ma swoją tradycję wschodnią i zachodnią, zwłaszcza w ikonografii. Pierwsza z nich ukazuje Krzysztofa jako człowieka dzikiego o imieniu Reprobus (gr. Odrażający), gdyż jego głowa miała być podobna do psa. Posiadał on niezwykłą siłę, którą chciał spożytkować dla najpotężniejszego władcy na świecie. Przystąpił zatem na służbę u pewnego króla, ale widząc, że ten boi się szatana zaczął pracować dla niego. W końcu widząc, że szatan boi się imienia Chrystusa zaczął Jemu służyć. Po przyjęciu chrztu św. w ramach pokuty postanowił osiąść nad Jordanem, by w miejscu gdzie woda była płytsza przenosić na swych barkach pielgrzymów idących lub wracających z Ziemi Świętej. Jak podaje tradycja, która w tym miejscu jest wspólna dla Wschodu i Zachodu, pewnej nocy usłyszał głos Dziecka, która poprosiło o przeniesienie na drugi brzeg. Ogromny ciężar, który poczuł był powodem dialogu. Św. Krzysztof zapytał "Kto jesteś, Dziecię?", otrzymał odpowiedź: "Jam jest Jezus, twój Zbawiciel. Dźwigając Mnie, dźwigasz cały świat". Pan Jezus miał jednocześnie przepowiedzieć Krzysztofowi rychłą śmierć męczeńską, a fakt przeniesienia Chrystusa przez rzekę był powodem zmiany imienia z Reprobusa na Krzysztof, czyli „niosący Chrystusa”.

Tradycja zachodnia bazuje zwłaszcza na napisanej ok. 1270 roku Złotej legendzie autorstwa dominikanina Jakuba de Voragine (Jacopo da Varazze 1228-1298). Ten zbiór żywotów świętych wywarł ogromny wpływ na późnośredniowieczną hagiografię i sztukę religijną. W swoim zasadniczym zrębie żywot św. Krzysztofa według de Voragie jest podobny do wschodnich przekazów, z tym że u niego Krzysztof był Kananejczykiem, a dopiero po objawieniu się mu Pana Jezusa udał się do Samos w Licji niosąc pociechę chrześcijanom podczas prześladowań. Po wielu próbach ujęcia go oraz złamania jego wiary został postawiony przed królem, na którego rozkaz zasieczono go rózgami.

Najstarsze dowody kultu św. Krzysztofa pochodzą z V wieku. Należy do nich napis z 452 roku odnaleziony w Haidar – Pacha w Nikomedii. Mówi on o bazylice w Bitynii wybudowanej ku czci męczennika. W czasach cesarz Justyniana I Wielkiego wizerunek męczennika znajdował się na Górze Synaj. Także wczesnośredniowieczne klasztory były pod wezwaniem św. Krzysztofa.

W średniowieczu należał do grona czternastu wspomożycieli wiernych, czyli szczególnych patronów. Obecnie jest czczony jako patron podróżujących, pielgrzymów i kierowców. W dniu jego liturgicznego wspomnienia 25 lipca (Kościół katolicki) i 9 maja (Kościół prawosławny) odbywa się w wielu parafiach obrzęd poświęcenia pojazdów. Św. Krzysztof jest również wspominany jako patron mostów, miast położonych nad rzekami, przewoźników, flisaków, marynarzy i tragarzy, ale także farbiarzy, introligatorów, modniarek i młodzieży chrześcijańskiej oraz Ameryki i Wilna. Na Wschodzie jest czczony jako patron dobrej śmierci i orędownik w śmiertelnych niebezpieczeństwach.

Obrazy i rzeźby przedstawiające patrona kierowców w tradycji zachodniej czerpią swoją treść z tego fragmentu legendy, gdzie św. Krzysztof jako potężny mężczyzna niesie na swoich ramionach Dzieciątko Jezus. Dodatkowo wspiera się na grubym kiju lub trzyma w ręku maczugę, czasami kwitnącą. Atrybutami świętego są także dziecko królujące na globie, palma męczeństwa, pustelnik z lampą, ryba, sakwa na chleb, wieniec róż lub wiosła. Dla ludzi Zachodu bardzo interesujące są wyobrażenia św. Krzysztofa z ikon Kościołów wschodnich. Jest on mianowicie przedstawiany z głową psa. Jedno z wyjaśnień znajdujemy w legendzie o Reprobusie (Odrażającym). Inne odkrył niemiecki archeolog z XVIII wieku Johann Joachim Winkelmann. Stwierdził on, że św. Krzysztof pochodził z plemienia Kynokefalów (Psiogłowych). Dlatego święty jest ukazywany jako rycerz z głową psa trzymający w jednej ręce włócznię, a w drugiej tarczę lub krzyż. W Muzeum Bizantyńskim w Atenach znajduje się ikona, na której św. Krzysztof jest ukazany w bogato zdobionych szatach i butach, czerwonym płaszczu, krzyżem greckim w prawej dłoni i aureolą wokół głowy.

Bibliografia

H. Hoever, Żywoty Świętych Pańskich na każdy dzień roku, Olsztyn 1991, s. 271-272; A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich. Dominat, Warszawa 1991, 57-62; W. Łysiak, MW, Kraków 1984, s. 30, 44-46; D. Zimoń, Informujące o ogłoszeniu św. Krzysztofa patronem miasta Tychy, WA 1998, nr 5, s. 205-206. Foto: Web Gallery of Art, Dieric Bouts Młodszy, Saint Christopher, Alte Pinakothek, Munich; W. Sapalski, Święty Krzysztof, Kraków 2003; A. Chmielowski, Żywot świętego Krzysztofa męczennika. Cz. 2, Nabożeństwo do świętego Krzysztofa męczennika, Warszawa 1903; A. Müller, Legenda o świętym Krzysztofie, Warszawa 1998; I. Werbiński, Święty Krzysztof, Włocławek 1997.