Związek Solidarność
Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”
Ogólnopolski związek zawodowy powstały w wyniku przekształcenia się komitetów strajkowych biorących udział w strajkach sierpniowo-wrześniowych 1980 roku w Polsce.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu strajków (14 VIII 1980) było zwolnienie z pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy. Żądano zbudowania pomnika ofiarom Grudnia 1970 roku, gwarancji bezpieczeństwa dla strajkujących, podwyżki płac o 2000 zł i podwyższenia zasiłków rodzinnych do poziomu przyjętego w milicji. Pośrednio wpływ na ogłoszenie i rozwój akcji strajkowej miała sytuacja społeczno-gospodarcza kraju (tragiczny stan gospodarki, działalność organizacji opozycyjnych) oraz znaczenie Kościoła w życiu narodu (wizyta Jana Pawła II w 1979 roku, apele duchowieństwa wzywające do przestrzegania praw robotniczych). Decydującym momentem dla jej powstania był 16 sierpnia kiedy to strajkujący w Stoczni Gdańskiej (im. Lenina) postanowili, że celem protestu będzie walka nie tylko o interes pracowników jednego zakładu ale wszystkich robotników (strajk solidarnościowy). W wyniku czego prócz postulatów ekonomicznych domagano się zmiany polityki społeczno-politycznej kraju w szczególności zgody władz partyjno-państwowych na powstanie niezależnych związków zawodowych. Strajki zakończyły się podpisaniem porozumień w Szczecinie (30 VIII), Gdansku (31 VIII) i Jastrzębiu Zdroju (4 IX) zwanych porozumieniami społecznymi. Władza partyjno-państwowa zgodziła się na powstanie NSZZ „Solidarność”, co potwierdził Sąd Najwyższy decyzją z 10 XI 1980. NSZZ „Solidarność” był największą strukturą związkową w PRL. Należało do niego 8-10 mln. obywateli (brak precyzyjnych szacunków). Przewodniczącym był Lech Wałęsa. Celem działania było pokojowe (bez użycia siły) dążenie do realizacji podpisanych porozumień. Wprowadzenie stanu wojennego (13 XII 1981) przerwało działalność NSZZ „Solidarność”. Wielu niezależnych działaczy internowano. W latach 1981-1989 działały nielegalne struktury związkowe („Solidarność w podziemiu”). 17 kwietnia 1989 ponownie zarejestrowano NSZZ „Solidarność”.
NSZZ „Solidarność” na Śląsku
Początkowo strajki nie obejmowały terenu Górnego Śląska (brak działających organizacji opozycyjnych, zasadniczo lepsze warunki socjalno-bytowe niż w innych regionach kraju). 21 sierpnia 1980 strajk solidarnościowy rozpoczęli robotnicy z zakładu „FAZOS” w Tarnowskich Górach zakończony dwa dni późnej podpisaniem porozumienia z dyrekcją. 28 sierpnia 1980 akcję protestacyjną ogłoszono w PKS (Rybnik, Wodzisław Śl.). W nocy z 28 na 29 sierpnia 1980 rozpoczął się strajk na kopalniach jastrzębskich. Następnie w Hucie Katowice. W ciągu kilku dni do strajków przyłączyli się robotnicy z kilkuset zakładów pracy. Postulaty strajkujących na Śląsku pokrywały się z tymi z innych regionów Polski. W porozumieniach z Jastrzębia Zdroju władza zgodziła się na zniesienie 4-brygadowego systemu pracy w górnictwie oraz wolne soboty. Na górnym Śląsku istniało do lipca 1981 roku (utworzenia Zarządu Regionalnego Śląsko-Dąbrowskiej „Solidarności”) 5 struktur związkowych: Międzyzakładowy Komitet Robotniczy (MKR) Jastrzębie oraz Międzyzakładowe Komisje (Komitety) Założycielskie (MKZ) w Katowicach, Bytomiu, Siemianowicach i Tychach. Istnienie kilku niezależnych organizacji związkowych ( w ramach NSZZ „Solidarność”) starała się wykorzystać służba bezpieczeństwa dążąc do pogłębienia podziałów oraz wpływając na treść podejmowanych przez nie decyzji.
Bibliografia
J. Holzer, „Solidarność” 1980-1981. Geneza i historia, Warszawa 1990 [reprint wydawnictwa Instytutu Literackiego, Paryż 1984]; A. Borowski, (red.), Droga do niepodległości. Solidarność (1980-2005), Warszawa 2005; S. Skotnica, Duszpasterstwo robotników w parafii Najświętszej Marii Panny Matki Kościoła w Jastrzębiu Zdroju w latach 1974-1981, Katowice 1991 [mps pracy magisterskiej w BT w Katowicach]; J. Holzer, Polska 1980-1981: czasy pierwszej Solidarności, Warszawa, 1995; Z. Zwoźniak, Jak się rodziła Solidarność. Rejon Śląsko – Dąbrowski 1980 -1981, Warszawa 1990; J. Holzer, K. Leski, Solidarność w podziemiu, Łódź 1990; A. Grajewski, Kościół na Górnym Śląsku wobec powstania NSZZ „Solidarność”, SSHT 25-26 (1994-1995), s. 139-151; J. Neja, Robotnicy województwa katowickiego w lecie 1980 w świetle materiałów Służby Bezpieczeństwa, [w:] tenże (red.), Dla władzy, obok władzy, przeciw władzy. Postawy robotników wielkich ośrodków przemysłowych w PRL, Warszawa 2005, s. 107-135.