Zakon Bożogrobców w Miechowie

Początkowo celem zakonu była opieka nad Świętym Grobem w Jerozolimie oraz wspieranie pielgrzymów. Po opuszczeniu Ziemi Świętej zakon prowadził na szeroką skalę działalność charytatywną oraz oświatową (prowadzenie szkół). Charakterystycznym strojem dla zakonników związanych z Polską są czarne sutanny z czerwonym krzyżem o podwójnej poziomej belce.

Historia zakonu ma swój początek około 1099 roku, kiedy to jeden z przywódców I wyprawy krzyżowej – Gotfryd de Bouillon – utworzył przy Świętym Grobie w Jerozolimie kapitułę opiekunów tego miejsca. Nazwa „miechowici” związana jest z wydarzeniem z 1163 roku – w tym czasie zakon został sprowadzony do Polski i osadzony w Miechowie przez Jaksę z rodu Gryfitów (Jaksa z Miechowa lub także Jaxa Gryfita), możnowładcę małopolskiego oraz krzyżowca. W latach 1483-1489 w większości miast europejskich zakon zaczęli stopniowo przejmować kawalerowie maltańscy. Mimo tego miechowski klasztor w dalszym ciągu rozwijał swoją działalność, stając się centralnym konwentem zakonu, w którym swoją siedzibę miał przełożony, tzw. proboszcz generalny (prepozyt kościoła miechowskiego lub opat miechowski). Funkcję proboszcza pełnili najczęściej obcokrajowcy, wśród których wymienić można m.in.: Marcina (Francuz); Jana (Niemiec); Scholastyka (Ślązak); Michała (brak źródeł pochodzenia); Henryka (Ślązak); Gerarda z Pragi (Czech); Piotra (Francuz); Henryka z Nysy (Czech) – postaci te obejmują okres sprawowania władzy od 1163 do 1319 roku. W latach 1567-1732 zakonem zarządzali generałowie mianowani przez władzę królewską, co niekorzystnie wpłynęło na jego działalność.

W 1995 roku powołano kard. Józefa Glempa Wielkim Przeorem Zakonu, przez co ukonstytuowano Zwierzchnictwo Bożogrobców na terenie Polski.

Wśród najważniejszych postaci związanych z zakonem należy wyróżnić: Jakuba Pawła Radlińskiego – pisarza i doktora teologii; Karola Ferdynanda Wazę – syna Zygmunta II Wazy, księdza opolskiego i raciborskiego oraz opata tynieckiego; Andrzeja Batorego – proboszcza generalnego zakonu, wykonawcę wielu reform administracyjnych; Macieja Łubieńskiego – kierownika zakonu, reformatora biblioteki zakonnej oraz fundatora szat w miechowskim kościele.

Na zabudowania całego obiektu miechowskiego składają się: Bazylika Grobu Bożego – trzynawowy gotycki kościół (przełom XIV i XV wieku) z trzynastowiecznymi fragmentami architektury romańskiej. Pod koniec XVII wieku bazylika została przebudowana zgodnie ze stylem późnobarokowym. Na dachu znajduje się barokowa wieża z najmniejszym z dzwonów kościoła, natomiast nad całością budynku wznosi się wieża z kulistym hełmem, pod którą znajduje się kaplica św. Marii Magdaleny. Od 2006 roku wieża bazyliki jest zwieńczona ponad pięciometrową figurą Chrystusa Zmartwychwstałego, stojąca na hełmie w kształcie kuli, tę zaś zdobi pozłacany podwójny krzyż. Wewnątrz bazyliki jest rokokowo-klasycystyczny ołtarz główny oraz ołtarze boczne (osiem ołtarzy). Ta grupa rzeźbiarska wypełnia całą ścianę prezbiterium. Obecny późnobarokowy wystrój kościoła związany jest z przebudową po wielkim pożarze Miechowa w 1745 roku. Spłonął wtedy klasztor, ale ocalał krzyż, wiszący w kaplicy u końca lewej nawy wielki drewniany krucyfiks. W podziemiach bazyliki znajdują się grobowce oraz korytarze, dzięki którym można przemieszczać się pomiędzy poszczególnymi zabudowaniami na terenie zakonu, jak i poza jego obrębem; klasztor – czworobok z wirydarzem, czyli ogrodem położonym wewnątrz klasztornych murów. W wirydarzu mieści się Kaplica Grobu Chrystusa (wierna kopia oryginalnej kaplicy w Jerozolimie z 1530 roku), do wybudowania której wykorzystano ziemię przywiezioną z Jerozolimy, a w ścianę kaplicy wmurowano kamień z jerozolimskiego grobu Chrystusa; zamek generałów zakonu – był on siedzibą proboszczów generalnych, a następnie został przekształcony na plebanię parafii Grobu Bożego w Miechowie. Budynek jest piętrowy: na parterze znajdują się korytarze prowadzące do pomieszczeń, natomiast na piętrze rozmieszczone są różnorodne sale mające odmienne funkcje. W tzw. „sali gryfowej” umieszczony jest herb Jaksy z rody Gryfitów. Ściany zamku ozdobione są portretami poszczególnych prepozytów miechowskiego zakonu, m.in.: Stanisława Stępkowskiego, Andrzeja Batorego, abp. Michała Poniatowskiego; baszta – budowla o charakterze obronnym, znajdująca się w północno-wschodniej części muru. Obecnie pełni funkcję dekoracyjną. W jednym z pomieszczeń klasztornych znajduje się kaplica Boskiego Oblicza. Półmrok rozprasza oświetlona gablota z wierną kopią Całunu Turyńskiego. Jest tu także umieszczona w oknie kopia Chusty z Manoppello. Warto także zwrócić uwagę na bogatą renesansową polichromię, zdobiącą wnętrze kopuły pomieszczenia okrywającego kaplicę Grobu Chrystusa. Zdobienia kopuły odkryto pod warstwą farby w 2008 roku. Jest to dzieło najwyższej klasy. Po odsłonięciu polichromii artyści porównali ją do ornamentyki zdobiącej kaplicę Zygmuntowską na Wawelu. Klasztor i kościół w Miechowie kryje jeszcze wiele tajemnic, które odkrywane są podczas kolejnych remontów.

Bibliografia

[1], (dostęp: 30.05.2017; [2], (dostęp: 30.05.2017); Gość Niedzielny, nr 14, rok C, 9 kwietnia 2023, s. 86-89