Szersznik Leopold Jan
Szersznik Leopold Jan SJ (1747-1814)
Szersznik Leopold Jan (Scherschnik; Šeršnik) - ksiądz katolicki, jezuita, pedagog, a także historyk, slawista, bibliofil, fundator biblioteki i twórca zaczątków muzealnictwa na Śląsku i w Polsce.
Urodził się 3 marca 1747 w Cieszynie. Pochodził z rodziny zakorzenionej na Śląsku Cieszyńskim wówczas już od stu lat. Dziadek Leopolda, Andrzej Szersznik, był książęcym leśnikiem w pobliskim Skoczowie. Natomiast jego ojciec - Antoni Szersznik - był syndykiem miejskim (zarządcą majątku) w Cieszynie. Spośród piątki dzieci Leopold był zatem najstarszym potomkiem Antoniego Szersznika i jego pierwszej żony - Joanny Alojzy - córki burmistrza Cieszyna Innocentego Polzera.
W latach 1756-1762 rozpoczął naukę w cieszyńskich szkołach jezuickich. Od 1762 roku studiował filozofię w Ołomuńcu otrzymując dwa lata później tytuł primus philosophiae magister. Wkrótce wstąpił do zakonu jezuitów i studiował nauki humanistyczne w czeskich Brzeźnicach, a od 1768 roku - matematykę, historię kościoła oraz języki hebrajski i grecki w Pradze. W tym czasie pracował także w uczelnianej bibliotece. W międzyczasie odbył dwuletni nowicjat w Brnie. W latach 1770-1772 nauczał gramatyki w Chebie w zachodnich Czechach. Do roku 1773 był zakonnikiem - jezuitą, a po kasacie zakonu jezuitów - księdzem świeckim. W 1777 roku został profesorem gimnazjum w Cieszynie, a już rok później jego prefektem. W 1804 roku mianowano go nadzorcą szkół katolickich w Księstwie Cieszyńskim. Jego wielką troską była kwestia wprowadzenia podręczników w języku polskim do nauczania początkowego młodzieży. Jako naukowiec interesował się matematyką, historią, botaniką i geologią. Dbał także o rozwój kulturalny oraz wizerunek Cieszyna, będąc między innymi twórcą nie zachowanych do dziś - publicznych ogrodów miejskich w typie romantycznym, zwanych cieszyńską arkadią.
Od wczesnej młodości interesował się książkami i gromadził własną bibliotekę, poznając jednocześnie pracę wielu bibliotek i archiwów. Podczas pobytu w Pradze był pomocnikiem bibliotecznym Karola Charmela, a w 1774 roku pracował dorywczo nad katalogiem rękopisów w bibliotece praskiego kolegium jezuickiego - Clementinum. Pewną część książek odziedziczył po ojcu i dziadku, później księgozbiór powiększał dzięki darom przyjaciół i zakupom - głównie na licytacjach. Po kasacji zakonu jezuitów w 1773 roku przejął jego bibliotekę w Cieszynie, zawierającą m.in. dzieła teologiczne, prawnicze, medyczne oraz wiele dokumentów rękopiśmiennych. Księgozbiór ks. Szersznika rozrósł się do około 12 tys. pozycji, zawierając wiele inkunabułów, a także zbiory graficzne w postaci sztychów i map. Część książek zaopatrzył w exlibris z napisem Ex Bibliotheca Leop. Joann. Scherschnik. Oprócz książek gromadził także pamiątki historyczne oraz kolekcję przyrodniczą. Zbiory te, udostępniane częściowo już od 1782 roku, stały się około 1802 roku zaczątkiem pierwszego na ziemiach polskich publicznego muzeum - obecnie - Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. W 1808 roku na mocy testamentu ufundował w Cieszynie bibliotekę publiczną, dla pomieszczenia której już w 1802 roku zakupił dawny budynek pogimnazjalny. Wszystkie swe zbiory opisał i skatalogował według ówczesnej wiedzy. Zarówno księgozbiory jak i zbiory muzealne ks. Szersznika, włącznie z regałami na książki, zachowały się w większej części do chwili obecnej. Zbiory muzealne przechowywane są w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, a książki wraz z historycznymi regałami - eksponowane w specjalnym pomieszczeniu Książnicy Cieszyńskiej, stanowiącej bibliotekę zbiorów historycznych Śląska Cieszyńskiego.
Niewątpliwie z zakonu jezuitów wyniósł ks. L.J. Szersznik tendencję do łączenia pracy kapłańskiej z naukową. Służąc społeczności Śląska Cieszyńskiego jako kapłan i równocześnie jako pedagog i naukowiec, należy do najwybitniejszych przedstawicieli epoki oświecenia na Śląsku, pozostając przy tym, z serca i przekonań, do końca życia jezuitą. Zmarł 21 stycznia 1814. Zachowaniu pamięci o wybitnym kapłanie i naukowcu, oprócz nazewnictwa ulic, służy nosząca jego imię, nadawana od 2002 roku, doroczna nagroda powiatu cieszyńskiego w dziedzinie kultury.
Ks. L.J. Szersznik jest autorem licznych prac dotyczących m.in. zakonu jezuitów, regionu Śląska Cieszyńskiego i jego historii, lokalnego szkolnictwa, Słowian, opisów podróży, a także zagadnień matematycznych i przyrodniczych. W zbiorach rękopisów bibliotek w Brnie, Pradze, Opawie i Cieszynie zachowały się m.in.: kopia jego testamentu z 1808 roku, korespondencja ze Stanisławem Wydrą z lat 1800-1804, rękopis katalogu manuskryptów biblioteki Clementinum w Pradze oraz wypisy z dzieł polskich historyków.
Bibliografia
Adamczyk Irena, Kolekcja Księdza Leopolda Jana Szersznika w zbiorach sztuki Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, [w:] Towarzystwo Jezusowe na Śląsku Cieszyńskim. Studium ekumeniczne, red. ks. Józef Budniak, ks. Karol Moroz, WAM Kraków 2005, ss.233-242; Witold Iwanek, Słownik artystów na Śląsku Cieszyńskim, Bytom 1967, s. 32 (nr 119); Janusz Spyra, Ksiądz Leopold Jan Szersznik – życie i działalność, [w:] Towarzystwo Jezusowe na Śląsku Cieszyńskim. Studium ekumeniczne, red. ks. Józef Budniak, ks. Karol Moroz, WAM Kraków 2005, ss.165-177; Józef Golec, Stefania Bojda, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. 1, Cieszyn 1993, s. 242; Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany, materiały z konferencji naukowej, Cieszyn, 6-7 listopada 1997, pod red Anežki Badurovej i Hanny Łaskarzewskiej, Cieszyn 1998.
- Książka: Ks. Leopold Jan Szersznik znany i nieznany patrz: [1]
| |||||