Powstania Śląskie

Z e-ncyklopedia

Traktat Wersalski z 28 czerwca 1919 ostatecznie zdecydował, że na Górnym Śląsku ma być przeprowadzony plebiscyt, który zdecyduje o przynależności tego regionu do Polski, bądź do Niemiec. Decyzja ta dla Polaków, mieszkających na Śląsku była wielkim rozczarowaniem. Otrząśnięci po rewolucji Niemcy, rozlokowali na Śląsku silne oddziały Grenzschutzu w liczbie ok. 70-80 tys. ludzi. Przy pomocy tych oddziałów, jak i policji rozbijano polskie wiece i manifestacje, prowadzono rewizje, aresztowano wielu działaczy przychylnych opcji przyłączenia Górnego Śląska do Polski. W sierpniu tegoż samego roku wybuchł wielki strajk. Konsekwencją tego była masakra robotników, którzy żądali swojej zapłaty – zginęło 8 osób.

Pomnik Powstań Śląskich w Katowicach

I Powstanie

Ostatecznie, zdecydowano o rozpoczęciu powstania dnia 18 sierpnia 1919, które przeszło do historii pod nazwą pierwszego powstania śląskiego. Niestety powstanie szybko upadło, ponieważ nie było planu działania – strategii – która by pomogła zakończyć powstanie sukcesem, jak i brakowało przywódców wojsk powstańczych. Dlatego już 24 sierpnia 1919 zdecydowano o zaprzestaniu walk. Niemcy wydawali surowe wyroki za udział w powstaniu, czego skutkiem było opuszczenie przez ok. 9 tys. osób terenów Górnego Śląska. Pierwsze powstanie jednak nie było bezowocne. Przyczyniło się do szybszego przybycia Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej oraz do wycofania wojsk niemieckich ze Śląska.

II Powstanie

Po krótkim okresie pokoju nastąpiły kolejne, obustronne ataki. Terroryzowano ludność cywilną po stronie polskiej, jak i niemieckiej. Niemcy widząc sytuację niekorzystną dla Polski (wojna polsko-bolszewicka), rozpoczęli strajki i masowe ataki na działaczy Polski. Liczyli na szybki schyłek nowo odradzającej się Rzeczpospolitej. Żyjąc tą nadzieją, samorzutnie zdecydowali się na rozpoczęcie kolejnego powstania, zwanego drugim powstaniem śląskim. Walki miały głównie miejsce na terenach wiejskich, ponieważ w miastach chciano uniknąć konfrontacji z wojskami alianckimi, które stacjonowały w tym czasie na Śląsku. Również i to powstanie zakończyło się militarną przegraną, ale wydźwięk polityczny posiadało bardzo wielki. Drugiemu powstaniu śląskiemu można zawdzięczać usunięcie przez Komisję Międzyaliancką policji niemieckiej, w zamian której utworzyła Policję Plebiscytową. Składała się ona zarówno z Niemców, jak i Polaków. Zwiększyło to znacznie działalność organizacji polskich na terenach Górnego Śląska.

Plebiscyt

Początek 1921 roku przyniósł znów zaostrzenie sytuacji na Śląsku. Zbliżający się termin plebiscytu spowodował kolejne ataki, głównie na działaczy polskich. Plebiscyt ostatecznie odbył się 20 marca 1921. Za przynależnością Górnego Śląska do Polski opowiedziało się 40,3% uprawnionych, a za przynależnością do Niemiec głosowało 59,4%. Jednak szybko na jaw wyszły plany Anglii i Włoch, które chciały, aby tereny Górnego Śląska, jako jednolity organizm przemysłowy zostały wcielone pod panowanie niemieckie. Polska zaś miała się zadowolić terenami rolniczymi. W wynikłej sytuacji, Wojciech Korfanty wraz z przywódcami ugrupowań politycznych i POW-u (Polska Organizacja Wojskowa) zdecydował się na kolejną zbrojną interwencję Ślązaków, która miała zmienić pasmo niekorzystnych decyzji dla Polski.

III Powstanie

W nocy z 2 na 3 maja 1921 nastąpił wybuch trzeciego powstania śląskiego. Tym razem powstanie cieszyło się dużym poparciem ze strony Polaków, mimo dużego dystansu rządu w Warszawie, co do tego typu działań. W całej Rzeczpospolitej rekrutowano ochotników do walki o Górny Śląsk. Po licznych sukcesach wojsk powstańczych, nastał czas obrony zdobytych terenów, które rozciągały się po samą Odrę. Strona niemiecka zdecydowała się na silną ofensywę w strategiczny punkt – górę św. Anny. Cały teren góry dostał się w ręce Niemców, mimo odparcia dwóch szturmów wojsk niemieckich. Przedłużające się walki spowodowały wiele problemów obu stronom konfliktu. Rząd Polski żądał od Korfantego zakończenie walk, natomiast oddziałom niemieckim zaczynało brakować amunicji. Wreszcie w czerwcu siły alianckie rozdzieliły siły powstańcze i niemieckie. Strona Polska podpisała rozejm 11 czerwca, a Niemiecka dopiero 25 czerwca. Trzecie powstanie śląskie pochłonęło 4 tys. ofiar.

O podziale Górnego Śląska zdecydowała Rada Ligi Narodów, a jego podział zatwierdziła Rada Ambasadorów. Niemcy otrzymali 71% terytoriów, a Polska pozostałe 29%. Mimo tak dużej różnicy w podziale terytorialnym, Polska otrzymała jednak zdecydowaną większość terenu uprzemysłowionego.

Dnia 16 lipca 1922 w Katowicach miało miejsce uroczyste przyłączenie uzyskanych terenów Górnego Śląska do Polski.

Od 2022 roku dzień 20 czerwca jest obchodzony jako Narodowy Dzień Powstań Śląskich.

Patrz również:

Kapelani powstań śląskich

Bibliografia

W. Sienkiewicz, Słownik historii Polski, Warszawa 2005; Cz. Brzoza, Wielka historia Polski – Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918-1945), Kraków 2001; M. Czapliński, Historia Śląska, Wrocław 2002; F. Hawranek, Encyklopedia Powstań Śląskich, Opole 1982; M. Pionk, Harcerze w plebiscycie i w powstaniach śląskich, Lubliniec 1971; W. Dąbrowski, Trzecie powstanie śląskie, rok 1921, Londyn 1973; J. Kubicki, Rola duchowieństwa polskiego w powstaniach i plebiscycie na Śląsku, Kraków 1972; A. Papoń, Niemieckie demonstracje na Śląsku przed wybuchem drugiego powstania, Kraków 1974.