Parafia św. Bartłomieja w Gliwicach

Stary kościół pw. św. Bartłomieja

Historia parafii w Szobiszowicach sięga XIII wieku. Była to odrębna wieś rycerska, której nazwa pochodzi prawdopodobnie od imienia założyciela - Sobiecha. Wieś pojawia się w źródłach 15 czerwca 1276. Przyjmuje się, że kościół powstał z inicjatywy Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona (templariuszy), ale nie znajduje to potwierdzenia w dokumentach. W dokumencie z 17 września 1297 jest już mowa o parafii, a sam dokument sporządził proboszcz szobiszowickiej parafii, kapelan Wańka (Wacław). Należy przyjąć, że parafia powstała między 1276 a 1297 rokiem. Według innych źródeł kościół i parafia mogły powstać nawet ok. 1232 roku. Tym samym należy do najstarszych parafii na Górnym Śląsku. Istnienie parafii zostało potwierdzone dopiero w 1447 roku w sprawozdaniu wizytacyjnym papieskiego kolektora, Mikołaja Wolffa.

Kościół, położony na niewielkim wzniesieniu, zbudowano w stylu gotyckim. Jest orientowany. Prezbiterium i zakrystia obecnego kościoła pochodzą z XV wieku, nawa i wieża były odbudowane po zniszczeniach z 1626 roku. W protokołach wizytacyjnych z XVII i XVIII wieku odnotowano we wnętrzu m.in. ołtarz główny św. Bartłomieja, ołtarze boczne, przedstawiające Najświętszą Maryję Pannę w typie Mater Dolorosa oraz św. Mikołaja, kamienną chrzcielnicę, ambonę, organy miechowe, trzy dzwony w wieży i cztery w wieżyczce. Obecne wyposażenie kościoła pochodzi z wieków XVII i XIX. Ołtarz i ambona barokowe, drewniane, marmoryzowane. Ołtarz główny, barokowy, z rzeźbami świętych Piotra i Pawła i współczesnym obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej. W ołtarzu bocznym znajduje się obraz Matki Boskiej Różańcowej z XIX wieku. W latach 1971-1972 w prezbiterium i na ścianie tęczowej odkryto zachowane polichromie z XVII wieku. Wśród nich jest przedstawienie drzewa Jessego. W 2010 roku w kościele odkryto pozostałości gotyckich malowideł. Przy wejściu do kościoła stoi kamienny krzyż z 1882 roku. Przy prezbiterium znajduje się nagrobek proboszcz, ks. Roba Matterna (zm. 1895).

1 kwietnia 1897 Szobiszowice zostały przyłączone do Gliwic, parafia była duża, liczba wiernych wzrastała. Była oczywista potrzeba budowy nowego kościoła.

Starym kościołem opiekowały się siostry jadwiżanki, sprowadzone do parafii 11 grudnia 1928 przez proboszcza, ks. Jana Globischa. Od 1995 roku kościółek posiada status Kościoła Rektorskiego.

Kościół jest wpisany do rejestru zabytków woj. śląskiego.

Nowy kościół pw. św. Bartłomieja

Inicjatorem budowy nowego kościoła był ks. Antoni Ledwoch, proboszcz w latach 1822-1847. Wtedy brakowało funduszy. W 1901 roku proboszcz, ks. Józef Stryczek poprosił władze miasta o pomoc w budowie nowego kościoła. W 1904 roku miasto zobligowało się dofinansować budowę w 1/6 kosztów, drugim patronem budowy był hrabia Welczek, a ordynariusz wrocławski, kard. Georg Kopp dołożył 25 tys. marek.

3 października 1907 rozpoczęto budowę kościoła, projektu Ludwika Schneidera z Wrocławia. Budowę zakończono w 1911 roku. Konsekracji kościoła, 14 maja 1911, dokonał kard. Georg Kopp z Wrocławia.

Nowy kościół zbudowano w stylu neogotyckim na planie krzyża łacińskiego, a wieża, zwieńczona hełmem, jest w stylu neobarokowym. W wieży cztery dzwony, zamówione w Turyngii, zostały skonfiskowane w 1917 roku na cele wojenne. Nowe dzwony poświęcił proboszcz ks. Globisch 20 grudnia 1925.

Ołtarz główny, wysokości 17 m, poświęcony jest św. Bartłomiejowi. Patrząc na ołtarz główny, po lewej stronie stanął ołtarz poświęcony św. Józefowi. Pod posadzką tegoż ołtarza został pochowany w 1919 roku, budowniczy kościoła ks. Józef Stryczek. Po prawej stronie znajduje się ołtarz maryjny, a za czasów urzędu proboszcza ks. Globischa (proboszcz w latach 1923-1937), wybudowano jeszcze ołtarz Św. Serca Jezusa. Okna wykonano w Regensburgu, w Instytucie Witrażowym przez firmę Schneider. Oryginalne okna zachowały się jedynie w prezbiterium, pozostałe zostały zniszczone w 1945 roku. W kościele zwracają uwagę 60-głosowe organy, wykonane przez Paula Berschdorfa z Nysy, które są największymi organami w Gliwicach.

W 1945 roku Gliwice włączono do Polski, a parafię do administracji Śląska Opolskiego. Napływ wielu Polaków ze Wschodu, spowodował, że ówczesny proboszcz, ks. Harald Weinert (proboszcz w latach 1938-1945), zwrócił się do jezuitów o przysłanie księdza głoszącego kazania w języku polskim.

Jezuici przybyli do Gliwic, przywożąc 21 maja 1974 cudowny obraz Matki Bożej Kochawińskiej. Prowadzili parafię i nowy kościół do 1994 roku. Następnie, na osiedlu Kopernika, wybudowali kościół pw. Matki Boskiej Kochawińskiej oraz dom zakonny i tam się przenieśli.

Wtedy to funkcję nowego proboszcza objął ksiądz diecezjalny, Andrzej Pluta, z diecezji katowickiej, który przeprowadził remont kościoła.

Księgi metrykalne chrztów prowadzone są od 1656 roku, ślubów od 1677 roku i zgonów od 1704 roku.

Decyzją bpa Jana Wieczorka, z terytorium parafii, wydzielono dwie nowe: Matki Boskiej Kochawińskiej i Miłosierdzia Bożego.

Kościół jest wpisany do rejestru zabytków woj. śląskiego.

Proboszczowie

ks. Wańko (Wacław) (ok. 1297-1297)
ks. Piotr (1611)
ks. Daniel Czmielik (1625-1634)
ks. Adam Brzeznicky (1638-1640)
ks. Mikołaj Młynarsky (Mlynarsky) (1658-1676)
ks. Walenty Augustyn Wizgala (Wisgala,Wyzgala,Wysgala) (1677-1704)
ks. Jan Mikołaj Molitor (Mlynarski) (1704-1729)
ks. Jan Józef Soschka (Schoska, Goska) administrator (1729-1740)
ks. Antoni Kroker (Krokier, Krocker, Groker, Grocker) (1740)
ks. Franciszek Peisker (Paysker) (1740-1782)
ks. Józef Uher (1782-1785)
ks. Ignacy Mosqvik (1785-1808)
ks. Jan Hoschek (1808-1821)
ks. Józef Moroń (1821-1822)
ks. Antoni Ledwoch (1822-1847)
ks. Józef Hieronim Lukaszczyk (1847)
ks. Fedor Wanjura (1847-1855)
ks. Ludwik Bolik (1855-1865)
ks. Robert Karol Wincenty Mattern (1886-1895)
ks. Franciszek Ruhnau administrator (1895)
ks. Józef Stryczek (1896-1911)
ks. Józef Stryczek (1911-1919)
ks. Franciszek Lamnich administrator (1919-1920)
ks. Karol Mathea (1920-1922)
ks. Hubert Gliwa administrator (1922-1923)
ks. Jan Globisch (1923-1937)
ks. Harald Weinert (1938-1958)
ks. Stefan Juszczak administrator (1958-1962)
ks. Paweł Misz (1962-1967)
ks. Józef Olejarski (1967-1974)
ks. Władysław Szeląg (1974-1978)
ks. Jan Jurkowski (1978-1982)
ks. Piotr Skowronek (1982-1985)
ks. Antoni Mencel (1985-1989)
ks. Andrzej Pluta (1994-2015)
ks. Waldemar Niemczyk (2015-nadal)

Bibliografia

Oprac. MC; J. Schmidt, Historia kościołów w Gliwicach, Gliwice 1998; J. Radziewicz-Winnicki, Architektura Gliwic i jej przemiany historyczne do 1945 roku, Rocznik Muzeum w Gliwicach, tom XIX; A. Kulczyk, Z dziejów parafii św. Bartłomieja w Gliwicach-Szobiszowicach w latach 1911-1939, [w:] Rocznik Muzeum w Gliwicach, Tom XXII (2010); M. Michnik, Kościół pw. św. Bartłomieja (stary i nowy), [w:] Gliwice znane i nieznane. L. Jodliński (red.), Muzeum w Gliwicach, wyd. 3, Gliwice 2010, s. 133-139; E. Pokorska-Ożóg, Kościół pw. św. Bartłomieja w Gliwicach - prawda i mity, [w:] Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego. T.4: Blaski średniowiecza, Śląskie Centum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, Katowice 2012