Muskata Jan

Muskata Jan (ok.1250-1320), biskup krakowski w latach 1294-1320

Nazwisko Muscata, -ae według słowników łaciny średniowiecznej Du Cang'a i Bartala znaczy nux aromatica – gałka muszkatołowa, jeden z luksusowych artykułów średniowiecznego handlu (prawdopodobnie jeden z przedmiotów handlu ojca Jana Muskaty). Pochodził z rodziny patrycjuszowskiej. W latach 1268-1278 odbywał studia prawnicze w Bolonii i ukończył je z tytułem magistra. W 1272 roku otrzymał wrocławską prebendę kanonicką, natomiast w 1279 roku został archidiakonem łęczyckim. W latach 1284-1285 przebywał w Rzymie jako prokurator biskupa wrocławskiego Tomasza II (sprawa związana z księciem Henrykiem IV Probusem). Następnie na mocy bulli papieża Honoriusza IV Credimus quo gratis z 11 lipca 1284 został kolektorem świętopietrza na Polskę i Pomorze. Od 1294 roku był mocno związany z dworem króla Wacława II, którego mocno popierał.

Na przełomie 1294/1295 roku został biskupem krakowskim. Początek swojego panowania rozpoczął od założenia szpitala dla górników w Sławkowie. Rządy w diecezji objął przed 20 czerwca 1295. W tym samym roku uzyskał zezwolenie na budowę zamków biskupich w Sławkowie, Tarczku i Kielcach. Był zawziętym przeciwnikiem księcia Władysława Łokietka, zuchwale odnosił się wobec swojego zwierzchnika arcybiskupa. Znany był z lekceważenia zarówno godności duchownego, jak i zasad moralnych. Zarzucano mu dwukrotne krzywoprzysięstwo, a nawet łupienie depozytów złożonych w kościołach.

Jan Muskata uczestniczył w koronacji Wacława II na króla Polski w Pradze w 1297 roku i w Gnieźnie w 1300 roku. Wziął udział w życiu politycznym jako podkanclerzy Królestwa Węgierskiego do 8 listopada 1301 i starosta Małopolski. Reprezentował proczeską orientację polityczną, popierał kolonizację niemiecką i powiększył dobra biskupstwa krakowskiego. Istnieją dwie wersje związane z wytoczeniem Muskacie procesu kanonicznego. Pierwsza głosi, że w 1301 roku Jakub Świnka wytoczył biskupowi proces, który po trzech latach zakończył się oczyszczeniem go z postawionych zarzutów, m.in. wydania kilku wyroków śmierci, kradzieży na terenie kościoła w czasie sprawowania urzędu starościńskiego. Niedługo po tym został uwięziony przez wojska księcia Łokietka oraz wznowiono proces w 1306 roku. 1 czerwca 1308 został ekskomunikowany (utracił wszystkie nominacje na prebendy kanonickie). Muskata został ponownie uwięziony po odwołaniu się do Stolicy Apostolskiej. Dopiero 12 czerwca 1310 legat papieski Gentilis uwolnił go od cenzur i przywrócił stolicę biskupią. Przed 1317 rokiem doszło do zawarcia zgody księcia Władysława Łokietka z biskupem i powrócił do Krakowa. Inne źródła podają, że dopiero w 1304 roku Jakub Świnka chciał wytoczyć Janowi proces, ale do tego nie doszło dzięki Henrykowi z Wierzbna oraz naciskowi króla Wacława II. Sytuacja zmieniła się drastycznie wraz z wymarciem Przemyślidów (1306 r.) - okres bezkrólewia w Polsce. W latach 1307/1308 Jakub ostatecznie wniósł skargę na biskupa i zarzucił mu bezprawne objęcie biskupstwa krakowskiego, uchylanie się od jurysdykcji Gniezna, niewłaściwe postępowanie na stanowisku starosty Wacławów itp. Pod koniec 1308 lub na początku 1309 roku Muskata wrócił do Krakowa po otrzymaniu przez księcia zapewnienia bezpieczeństwa. Wbrew temu został uwięziony w klasztorze dominikanów i uwolniony dopiero po kilku miesiącach (uznał władzę Łokietka i przyjął kary kościelne nałożone przez arcybiskupa). Muskata wniósł skargę do legata papieskiego kardynała Gentilisa, ale sprawa ucichła i została wznowiona dopiero po śmierci Jakuba Świnki w 1314 roku. Jan wrócił do Krakowa w 1318 roku.

Biskup utożsamiany był z krwiożerczym wilkiem (V Katalog biskupów krakowskich notuje sen franciszkańskiego mnicha, który widział biskupa w postaci wilka). Biskup zgodnie z interesami niemieckiego mieszczaństwa (z którego sam się wywodził) dążył do złączenia Polski z niemczącym się Królestwem Czeskim. Na początku pod berłem Przemyślidów (plan zrealizowany w ciągu piętnastu lat), później Luksemburgów (nieudany zamach z 1311/1312 r.). Zmarł 7 lutego 1320, trzy tygodnie po koronacji Władysława Łokietka na króla Polski. Został pochowany w klasztorze cysterskim w Mogile.

Bibliografia

J. Dowiat, Udział kościoła polskiego w życiu politycznym kraju, [w:] Historia kościoła katolickiego w Polsce (do połowy XV wieku), Wiedza powszechna, Warszawa 1968, s. 175-178; J. Mandziuk, Biskupi pochodzący ze Śląska, „Saeculum Christianum” 15 nr 1, 2008, s. 29-55; S. Gawlas, Człowiek uwikłany w wielkie procesy – przykład Muskaty, [w:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, Wydawnictwo DiG, Warszawa 1996, s. 14.