Malczewski Kazimierz

Malczewski Kazimierz (1886-1969)

Urodził się 5 lutego 1886 w Runowie w powiecie wyrzyskim, w województwie bydgoskim, w ówczesnym Księstwie Poznańskim. Pochodził z rodziny wielkopolskiej o tradycjach chłopsko-rzemieślniczych. W 1903 roku, jako uczeń gimnazjum w Poznaniu wziął udział w kampanii wyborczej do Reichstagu. W jej wyniku do parlamentu Rzeszy wszedł pierwszy polski poseł ze Śląska - Wojciech Korfanty. W Hamburgu K.Malczewski zdał maturę. Tm też następnie studiował prawo i ekonomię. W 1913 roku zamieszkał we Wrocławiu, gdzie był współtwórcą miejscowego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, którego został prezesem.

W latach I wojny światowej został powołany do armii pruskiej. W czasie pierwszego powstania śląskiego został aresztowany i po kilku miesiącach - w wyniku amnestii - opuścił więzienie. Następnie zgłosił się do Wojciecha Korfantego, który oddelegował go do prac w powiecie raciborskim. Malczewski działał w ramach Polskiej Organizacji Wojskowej.

W 1919 roku został niemal równocześnie sekretarzem i kierownikiem komitetu plebiscytowego, doradcą przy komisji alianckiej, delegatem z ramienia głównego zarządu Czerwonego Krzyża w Genewie, mandatariuszem głównej komendy powstańczej i Naczelnej Rady Ludowej. W 1920 roku był zaangażowany w akcję plebiscytową na Śląsku i został sekretarzem Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Raciborzu. W tym samym roku przeniósł się tam wraz z rodziną. Jednak po podziale Górnego Śląska Zaodrze znalazło się w Niemczech. Malczewski zaangażował się więc w tworzenie nowego bytu polskiego na Śląsku Opolskim. W latach 1922-1925 był tam faktycznym kierownikiem wszystkich inicjatyw polonijnych.

18 lutego 1923 powstała dzielnica I Związku Polaków w Niemczech, której pierwszym prezesem był Kazimierz Malczewski. Jak sam mówił o sobie, w latach 1923-1926 równocześnie był prezesem Dzielnicy Śląskiej Związku Polaków w Niemczech, Związku Spółdzielni Śląskich, Polskiej Partii Ludowej, wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Szkolnego i Związku Śląskich Kół Śpiewaczych oraz kierownikiem Banku Ludowego. Prowadził raciborskiego „Rolnika” wraz z odziałem w Koźlu i Baborowie oraz składnicami na obszarze powiatu raciborskiego i głubczyckiego. Kierował także spółdzielnią budowlaną „Strzecha” w Raciborzu i spółdzielnią „Ogrodnik”. W 1926 i 1927 roku redagował i wydawał tygodnik „Strzecha” w Raciborzu. Na skutek nieporozumień z berlińską Centralą Związku Polaków w Niemczech po 1926 roku działalność Malczewskiego uległa stopniowemu ograniczeniu. W 1932 roku przeprowadził się do Opola, gdzie założył jedyną polską księgarnię „Lektor” działającą w III Rzeszy, która przetrwała do 1937 roku.

Na Opolszczyźnie przebywał do 1938 roku, kiedy to poszukiwany przez nazistów opuścił ziemię śląską. Do wybuchu II wojny światowej pracował w katowickiej „Wspólnocie Interesów”. W latach 1939-1945 żył w konspiracji pod nazwiskiem Edgar Maleszewski w Jastrzębiu w powiecie radomskim. Pracował jako tłumacz w gminie, udzielał się także społecznie - założył szpital i sierociniec w Jastrzębiu, angażował się w delegaturze Rady Głównej Opiekuńczej w powiecie radomskim.

Po wojnie rozpoczął pracę nad odbudową Opolszczyzny. Zaraz po zakończeniu działań wojennych był członkiem Komisji Weryfikacyjnej, która zajmowała się badaniem narodowości polskiej byłych obywateli Rzeszy. Był kierownikiem oddziału społeczno-politycznego byłego zarządu miejskiego, kierownikiem reaktywowanego przez samego siebie Banku Rolników. Pracował społecznie w Polskim Związku Zachodnim, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, „Caritasie”, Instytucie Śląskim (od 1967 roku był jego członkiem honorowym), Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich (od 1963 roku posiadał odznakę honorowego członka tegoż towarzystwa) i Stowarzyszeniu PAX. Był związany z Kościołem katolickim - jako prawnik pracował w kurii biskupiej w Opolu. Był redaktorem naczelnym „Słowa Śląskiego” w Opolu, a także współredaktorem „Nowin Codziennych”. Wydawał książki, m.in. „Ze wspomnień śląskich” (Warszawa 1958). Współpracował z pismami, gromadził materiały. Malczewski inspirował akcję spisywania wspomnień przez działaczy polskich na Opolszczyźnie. W latach 1960-1965 pod jego redakcją wydano dwutomowe „Wspomnienia Opolan”. W 1958 roku przyznano mu rentę dla zasłużonych, którą przyjął dopiero w 1965 roku. W 1965 roku otrzymał też nagrodę im. Juliusza Ligonia. Został uhonorowany licznymi odznaczeniami, m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Gwiazdą Śląską, Śląskim Krzyżem Powstańczym, Odznaką „Zasłużonemu na Opolszczyźnie”, Odznaką Tysiąclecia, Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie. Miał dwóch synów - Kazimierza i Zdzisława oraz córkę Lutosławę. Zmarł 16 stycznia 1969 w Opolu.

Bibliografia

K. Malczewski, Polski ruch spółdzielczy na Śląsku Opolskim, Opole 1971; D. Kisielewicz, Arka Bożek (1899-1954) działacz społeczno-polityczny Śląska Opolskiego, Opole 2006; F. Hawranek, Ludzie spod znaku rodła. Biografie działaczy Związku Polaków w Niemczech na Śląsku Opolskim, t. 1, Opole 1973; K. Malczewski, Ze wspomnień śląskich, Warszawa 1958.