Lipski Jan Aleksander

Lipski Jan Aleksander (1690-1746), kardynał, biskup krakowski w latach 1732-1746

Urodził się w 1690 roku we wsi Olszyna w rodzinie Wacława i Barbary z Miaskowskich. Początkowo kształcił się w Kolegium Jezuickim w Kaliszu, a ok. 1714 roku wyruszył na studia teologiczne do Rzymu, które ukończył doktoratem 7 października 1717. Przez pewien czas studiował także na Sorbonie. Z rąk prymasa Stanisława Szembeka, którego protekcją się cieszył, przyjął święcenia niższe (Jasna Góra, 6 kwietnia 1711) i kapłańskie (Łowicz, 23 kwietnia 1717). W 1724 roku samodzielnie objął urząd prezydenta Trybunału Koronnego, a także uzyskał podkanclerstwo koronne, na którym urzędował ponad 10 lat. Dzięki życzliwości króla Augusta II został m.in. dziekanem kapituły gnieźnieńskiej, kustoszem warszawskim, prepozytem wschowskiego i poznańskiego, komendatoryjnego opata w Mogile (1728 r.), a także bożogrobców w Miechowie. 22 sierpnia 1731 został mianowany przez Wettyna ordynariuszem łuckim w miejsce zmarłego w kwietniu tegoż roku Stefana Rupniewskiego; nominację zatwierdził papież Klemens XII 31 marca 1732, a święceń episkopatu udzielił mu 25 maja 1732 w warszawskiej Kolegiacie św. Jana prymas Teodor Potocki. W grudniu 1732 roku Lipski został przeniesiony z diecezji łuckiej do krakowskiej.

Lipski objął władzę nad diecezją krakowską w sposób kanoniczny 6 lutego 1733, jednakże pojawił się w ówczesnej stolicy dopiero 13 stycznia 1734 ze względu na pusty wówczas tron Rzeczpospolitej. Kilka dni później, bo 17 stycznia 1734 dokonał w katedrze na Wawelu koronacji Augusta III Wettyna i Marii Józefy Habsburżanki. Prymas Teodor Andrzej Potocki był wtedy zwolennikiem kontrkandydata na tron (już kiedyś panującego – i z tej racji – koronowanego) Stanisława (I) Leszczyńskiego. Biskup Lipski wchodząc w kompetencje prymasa, wzburzył część elit politycznych kraju, głównie opozycjonistów Augusta III. Wystąpili oni nawet do Stolicy Apostolskiej o postawienie bpa Lipskiego przed sąd kościelny, co w końcu, nie doszło do skutku.

Król August III doprowadził do podpisania traktatu konkordatowego we Wschowie w 1737 roku. Dzięki temu miał prawo mianowania 13 prepozytariuszy komendatoryjnych. Lipski obejmował na tym stanowisku dwa opactwa: mogilskie i miechowskie. Jako wyraz wdzięczności za wyręczenie w obowiązkach władcy, król postarał się o kapelusz kardynalski u papieża Klemensa XII. Na tym samym konsystorzu kreowano kardynałem także Karola Rezzonico – późniejszego papieża Klemensa III. Lipski nie pojawił się na konsystorzu, więc nie został mu przydzielony żaden rzymski kościół tytularny. Po śmierci Teodora Potockiego, król podpisał nominację Lipskiego na prymasa (17 grudnia 1739), jednakże po niespełna miesiącu zrezygnował z niego na rzecz Krzysztofa Antoniego Szembeka, ówczesnego ordynariusza wrocławskiego. Po kard. Lipskim, jako ordynariuszu diecezji krakowskiej, nie pozostało zbyt wiele. Był mocno zaangażowany w życie polityczne, a w czynnościach pontyfikalnych na terenie diecezji wyręczał go sufragan Michał Kunicki (1698-1751). Według bardzo dokładnych wyliczeń ks. Józefa Benedykta, monografisty rządów kardynała, spędził on od początku swej posługi biskupiej do śmierci 2756 dni w obrębie diecezji, natomiast 2935 dni poza jej granicami. Wiadomo, że kard. Lipski wydał list pasterski (20 stycznia 1737), w którym zabronił zatrudniania wikariuszy przez plebanów bez potwierdzenia władzy kościelnej. Inny list pasterski kardynała określał zakres wiedzy i umiejętności wymaganych od kandydatów do święceń. Przed każdym stopniem święceń biskupi byli zatem zobowiązani do przeprowadzenia egzaminów weryfikujących kompetencje kleryków.

Krakowskie księgi ordynacji podają, że kard. Lipski szafował sakrament święceń 76 razy i wyświęcił w czasie swojej posługi 188 prezbiterów i 159 diakonów. Poza sprawowaniem czynności pontyfikalnych kardynał troszczył się o sprawy majątkowe biskupstwa, rozwijając pierwociny przemysłu w dobrach krakowskiego Kościoła, a także rozpoczął prace restauracyjne na Wawelu.

Kardynał Jan Aleksander Lipski zmarł 20 lutego 1746 w Kielcach po krótkiej chorobie. Został pochowany w podziemiach kaplicy świętych Mateusza i Macieja w katedrze na Wawelu obok swojego krewnego Andrzeja Lipskiego.

Bibliografia

Krzysztof Rafał Prokop, Poczet biskupów krakowskich, Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej, Kraków 1999; Jan Szczepaniak, Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku. Studium propozograficzne, Wydawnictwo Antykwa, Kraków 2010.