Krzyże i kapliczki w Orzeszu

• Krzyż kamienny, ul. Bolesława Chrobrego

Kamienny krzyż przydrożny z figurami Matki Boskiej w typie Bolesnym i świętych: Jana oraz Franciszka, stoi na prywatnej posesji w Gardawicach, nieopodal granicy z Mościskami, przy skrzyżowaniu z polną drogą w kierunku Królówki. Rok powstania 1900 (według inskrypcji z marmurowej tablicy), fundatorem, według Kroniki ks. Jerzego Raszki, był J. Porwolik, a wykonawcą - warsztat K. Pokornego z Katowic, o czym świadczy wyryty na bocznej ścianie krzyża napis: K. Pokorny. Kattowitz . W ścianie frontowej i bocznych znajdują się sklepione nisze zamknięte trójliśćmi wpisanymi w łuk ostry, a w nich figury wykonane w rzeźbie pełnej, usytuowane na cokolikach: Matki Boskiej Bolesnej (ściana frontowa) oraz świętych Jana i Franciszka (ściany boczne). Figura Chrystusa to żeliwny odlew w formie płaskorzeźby. Krzyż jest otoczony metalowym kutym płotkiem. W 2009 roku został gruntownie odrestaurowany przez Damiana Kasprowskiego, zamieszkałego w Gardawicach, konserwatora amatora. W maju, podczas Dni Krzyżowych, odwiedza go procesja.

• Kolumna z figurą Matki Boskiej, ul. Bolesława Chrobrego

Kolumna mieści się na prywatnej posesji, przy ul. Bolesława Chrobrego. Najprawdopodobniej pochodzi z XIX / XX wieku. Pod koniec II wojny światowej najprawdopodobniej terakotowa figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem stojąca na pustej w środku kuli ziemskiej rozsypała się na drobne kawałki. Kolejną wykonano robiąc cementowy odlew na wzór figury w niszy krzyża przy ul. Majkowskiego 21 w Mościskach. Wichura uszkodziła statuę, a rozrastające się korzenie także jej szkodziły, dlatego też właściciel zwrócił się z prośbą do władz miasta, by usunąć drzewa, co w niedługim czasie uczyniono. Obiekt składa się z 3 części: cokołu, kolumny i figury. Na frontowej ścianie cokołu tablica z białego marmuru, z rytym złotym (wcześniej czarnym) napisem: O Mario… . Kolumna na planie koła posadowiona jest na cokoliku , na którym znajduje się figura Matki Boskiej w typie Bolesnym w pełnej rzeźbie (zrobiona na wzór figury w niszy krzyża przy ul. Majkowskiego 21 w Mościskach). Całość osadzona na prostokątnym cokole. Statua otoczona kutym, metalowym płotkiem przedstawia wysoką wartość zabytkową. Odbywały się tu nabożeństwa majowe. W 2011 roku dzięki staraniom właściciela obiektu, Henryka Wróbla, i przy wsparciu Rady Sołeckiej Mościsk kolumna została gruntownie odrestaurowana przez firmę kamieniarską z Brennej. Samą zaś figurę odnowiono w Piekarach Śląskich. Również kuty płotek poddano piaskowaniu, a miejsce dookoła cokołu wyłożono płytkami. W maju, w czasie Dni Krzyżowych, poświęcił ją ówczesny proboszcz, ks. Jacek Nowak.

• Krzyż przy ul. Włodzimierza Majakowskiego 21

Na prywatnej posesji, w ogrodzie za ogrodzeniem, powstał w 1886 roku z fundacji Jana Juraszka w nieznanych okolicznościach. Krzyż składa się z 3 części: cokołu, kolumny i krzyża właściwego. Na przedniej ścianie cokołu znajduje się ryta inskrypcja: Fun: Johann Juraszek / i Familia jego / 1886 . W przedniej ścianie kolumny jest nisza zamknięta półkoliście z figurą Matki Boskiej Bolesnej w pełnej rzeźbie (posłużyła jako wzór do odlewu Matki Biskiej z kolumny przy Chrobrego). Krzyż właściwy, kamienny na trójstopniowym cokoliku z rzeźbą Chrystusa, w latach 60. XX wieku wzmocniony żelazną klamrą. Kiedyś odbywały się tu nabożeństwa majowe. W 2012 roku poddano obiekt gruntownej renowacji.

• Krzyż przydrożny, ul. Modrzewiowa 20

Na prywatnej posesji, w ogrodzie za ogrodzeniem - kamienny krzyż z figurami Chrystusa i Matki Boskiej wzniesiony w 1939 roku z fundacji Pauliny Bieni na miejscu wcześniejszego. Składa się z 3 części: cokołu, kolumny i krzyża właściwego. Podczas II wojny światowej krzyż się złamał i założono wówczas żelazne klamry na pionową belkę. W 1990 roku właściciel posadowił krzyż na betonowym cokole. Na przedniej ściance umieszczona jest tablica Boże błogosław dziełom / rąk Twoich: / Proszę o pobożny Ojcze nasz / i o Zdrowaś Marya za dusze / w czyśćcu cierpiące / Fundatorzy P.B.. W ścianie frontowej zamknięta trójliściem nisza, ozdobiona motywem roślinnym z gipsową figurą Matko Boskiej. Powyżej monogram: IHS z krzyżem. Krzyż właściwy z żeliwnym odlewem figury Chrystusa w formie płaskorzeźby. Kiedyś odprawiano tu nabożeństwa majowe.

• Figura Trójcy Świętej, ul. Żorska 121 A

Na prywatnej posesji, na obniżeniu terenu, przed ogrodzeniem (wydzielona z parceli), usytuowana jest kamienna figura Trójcy Świętej, ufundowana przez Ignacego i Karolinę Dłucików w 1920 roku w nieznanych okolicznościach. Obiekt składa się z 3 części: dwudzielnego cokołu i figury. Na przedniej ścianie górnego stopnia cokołu płytka wnęka z prostokątną tablicą fundacyjną z rytą, malowaną w kolorze czarnym, inskrypcją: Któryś cierpiał za nas rany, / Jezu Chryste zmiłuj się nad nami. / Ojcze nasz i Zdrowaś Marya. / Fundatorzy Ignacy Dlutzik i Karolina żona jego / 1920 . Kolumna na planie prostokąta, posadowiona na profilowanej bazie, zwieńczona głowicą w porządku jońskim. We frontowej ścianie sklepiona nisza zamknięta łukiem ostrym, figurą Matki Boskiej w typie Niepokalanym, w pełnej rzeźbie, a w ścianach bocznych ostrołuczne ślepe wnęki. Trzon kolumny malowany w formie stylizowanej na marmur. Przedstawienie Trójcy Świętej ujęte na tle skały. Po prawej stronie Bóg Ojciec, trzymający w ręce berło, a po lewej - Syn Boży z dużym krzyżem w prawej ręce. Ich bose stopy spoczywają na kuli ziemskiej. Ponad głowami postaci gołębica Ducha Świętego z rozpostartymi skrzydłami, w promieniach glorii. Obiekt otoczony małym, metalowym, kutym płotkiem, posadowionym na postumencie.

Bibliografia

Na podstawie: A. Wiechuła, Porami roku malowane... : kapliczki i krzyże przydrożne Orzesza, Orzesze 2014.