Konkordat zawarty między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, 10 luty 1925

Wawrzyniec Lauri

W powojennej, powoli odradzającej się Polsce pojawił się problem braku umowy regulującej stosunki na linii państwo - Kościół. Już od 1918 roku istniała silna świadomość potrzeby stabilizacji tej sytuacji. Zależało na tym tak rządowi Polski, jak i Watykanowi. Najważniejszymi kwestiami jakimi należało się zająć były reorganizacja diecezji (państwo odrodziło się z ziemi długo należącej do 3 różnych krajów) i uposażenie duchowieństwa. W 1921 roku nuncjusz arcybiskup Lorenzo Lauri rozpoczął pracę nad formułowaniem konkordatu. Pertraktacje ruszyły z chwilą ustanowienia rządu Władysława Grabskiego (19 grudnia 1923). Przemianowano poselstwo Watykanu na Ambasadę, a nuncjatura została podniesiona do rangi I klasy. W negocjacjach rząd Polski był reprezentowany przez Stanisława Grabskiego, a Watykan przez kard. Pietro Gasparri. Pomimo ostrych sprzeciwów lewicy konkordat został ratyfikowany i 2 sierpnia 1925 wszedł w życie.

Do najważniejszych punktów konkordatu należały:

• Kościół otrzymał swobodę w wykonywaniu jurysdykcji zarządzaniu majątkiem i administracją;
• w Polsce miał rezydować Nuncjusz Watykanu, a w Watykanie polski Ambasador;
• rząd miał pomagać w wykonywaniu dekretów kościelnych;
• duchowni zwolnieni z obowiązku wojskowego - zaciąg mógł mieć jedynie charakter służby jako kapelan, lub sanitariusz;
• nienaruszalność obiektów sakralnych;
• żadna część Polski nie może zależeć od zagranicznego biskupa;
• ustanowiono pięć prowincji kościelnych;
• biskupi mieli być mianowani przez papieża, ale za aprobatą prezydenta;
• biskup ordynariusz składa przysięgę wierności państwu;
• obowiązkowa nauka religii z wyjątkiem szkół wyższych;
• duchowni byli opodatkowani, ale nie budynki i organizacje kościelne;
• duchowny skazany wyrokiem sądu był odseparowany od innych skazanych;
• usankcjonowane prawa dotyczące beneficjów - przekazywanie i otrzymywanie;
• uregulowano kwestię uposażeń biskupstw, probostw, klasztorów i seminariów.

Niezadowolenie z podpisanego konkordatu okazywały przede wszystkim lewica i niektóre mniejszości narodowe. Sam konkordat był dobrą umową i zapewnił dobre stosunki na linii państwo - Kościół aż do 1939 roku. Konkordat ten został zerwany (uznany za wygasły) przez komunistów w 1945 roku.

Bibliografia

S. Gąsior, Regulacja stosunków pomiędzy kościołem i państwem w konkordatach polskich z 1925 i 1993 r. Studium porównawcze, Kraków 2000.