Kościół pw. św. Walentego w Bieruniu

Kościół pw. św. Walentego, zwany przez mieszkańców Bierunia Walencinkiem , jest kościołem drewnianym o konstrukcji wieńcowej i należy do parafii św. Bartłomieja w Bieruniu Starym. Posiada on wszystkie cechy charakterystyczne dla górnośląskiej drewnianej architektury sakralnej. Położony na wschodnim przedmieściu Bierunia, poza historycznymi granicami miasta, znajduje się dzisiaj na cmentarzu, który do końca XVIII wieku służył za miejsce pochówku ludzi niegodnych pogrzebania na cmentarzu parafialnym. Data powstania kościółka niestety nie jest znana. Pierwsza historyczna wzmianka o jego istnieniu pochodzi dopiero z 1628 roku i zawarta jest w sprawozdaniu wizytacyjnym ostatniego ewangelickiego dziekana pszczyńskiego Johanna Hoffmanna, w którym pisze: Miasteczko Bieruń ma dwa kościoły, jeden w mieście i drugi poza miastem . Dlatego najprawdopodobniej Walencinek powstał w latach 1598 (1619) – 1628. Po raz pierwszy wymienione jest wezwanie kościółka w 1680 roku przy okazji jego remontu, kiedy to w latach 1677 – 1680 zastępował kościół parafialny pw. św. Bartłomieja, który spłonął w czasie pożaru miasta. Wtedy to rozkwitł kult świętego Walentego, który przekroczył granice parafii bieruńskiej. W 1725 roku przeprowadzono gruntowny remont tego kościoła, który zmienił jego zewnętrzny wygląd. W 1845 roku w Bieruniu wybuchł wielki pożar i strawił kościół parafialny. Po raz kolejny życie religijne przeniesiono do Walencinka . 14 października 1929 kościółek został uznany za zabytek. Gruntowną renowację wnętrza przeprowadzono w 1941 roku z inicjatywy ks. dziekana Jana Trochy.

Po II wojnie światowej bieruński Walencinek formalnie został otoczony prawną opieką państwa. Tragedią dla Bierunian był pożar kościółka w niedzielę 2 maja 1971. Wybuchł on z powodu wadliwej instalacji elektrycznej. Dzięki pomocy strażaków pożar ugaszono, a odbudowę rozpoczęto natychmiast. Budynek jednak po raz drugi stanął w płomieniach 14 marca 1972 z powodu umyślnego podpalenia. Szkody były poważniejsze. Spłonął cały dach i sufit, belki stropowe nadawały się do wymiany, a ogień zajął także górne partie ścian bocznych. Kościółek posiada relikwie św. Walentego, których autentyczność potwierdzona jest dokumentem z 28 lutego 1961.

Kult

Święty Walenty jest patronem osób cierpiących na epilepsję i tzw. choroby umysłowe, których objawy powszechnie były uznawane za znamiona obłędu czy wręcz opętania. Należy zauważyć, że dawnej za opętanych uważano również: zabójców, samobójców i innych, którym właśnie jako opętanym odmawiano zwyczajnego obrzędu pogrzebu. Tym samym święty Walenty był najodpowiedniejszym patronem kościoła zlokalizowanego w bliskości mogił tych ludzi.

O dawnym kulcie św. Walentego w Bieruniu świadczy śpiewana do dziś pieśń: O tym świętym Walencinie wywodząca się ze średniowiecza. Już wtedy św. Walenty zaliczany był do czternastu Świętych Wspomożycieli. Nabożeństwo do św. Walentego jest znane na Śląsku od XVII wieku. Kościółek od początku swego istnienia był nie tylko kościołem zastępczym, ale też miejscem ucieczki i schronienia. Wstawiennictwu św. Walentego przypisuje się ocalenie miasta od zarazy w 1831 roku. Rachunki parafialne z 1720 roku ukazują jak wielkim świętem był dzień św. Walentego – wysokość kolekty świadczy o tym, że na tę okazję pielgrzymowano z całej bliższej i dalszej okolicy. W 1787 roku proboszcz ks. Jan Kanty Żychoń uzyskał z Rzymu odpust na święto św. Bartłomieja i św. Walentego. Od tego czasu odpust św. Walentego ściągał tłumy ludzi. W okresie międzywojennym dzieci na tę okazję były zwalniane ze szkół, gdyż odpust jest zawsze obchodzony w dniu 14 lutego. Po wojnie powstał zwyczaj, że sumę odpustową odprawia biskup. Od 28 lutego 1961 kościół posiada relikwie św. Walentego, które corocznie całują rzesze wiernych idących na kolanach dookoła ołtarza. Pielgrzymi 14 lutego po Mszach świętych przechodzą na kolanach wokół prezbiterium i całują relikwie tego świętego. Od lat w kościele pw. św. Walentego udzielane są prawie wszystkie śluby parafialne, a często też „obce”. 20 grudnia 2003 św. Walenty został ustanowiony patronem Bierunia.

13 lutego 2015 abp Wiktor Skworc ustanowił kościół diecezjalnym sanktuarium. Kustoszem sanktuarium został ówczesny proboszcz parafii w Bieruniu Starym, ks. Janusz Kwapiszewski.

13 lutego 2018 abp Skworc pobłogosławił nowy dzwon dla Walencika . Dzwon ma 40 kg i dostał imię Stanisław Kardynał Nagy . Kardynał Nagy (1921-2013) pochodził z Bierunia, należał do zgromadzenia księży sercanów, był profesorem teologii i przyjaźnił się z Karolem Wojtyłą.

Bibliografia

J. Nyga, Pamiątki przeszłości Bierunia. Kościół Św. Bartłomieja i Kościół Św. Walentego, Bieruń 1991; tenże, Kult św. Walentego w Bieruniu, Rodnia 4 (2004), s. 1 i nn.; J. Kudera, Historia kościoła parafialnego w Bieruniu, Bieruń 1996, s. 52-56; R. Kubiciel, Kościół pod wezwaniem św. Walentego w Bieruniu, Bieruń 1998; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, T. 3 Województwo Śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 80; D. Zimoń, Słowo informujące o nadaniu miastu Bieruń patrona – św. Walentego, WA 2004, nr 1, s. 17; D. Zimoń, List do władz miasta Bieruń z okazji ogłoszenia św. Walentego patronem miasta, WA 2004, nr 1, s. 18-19; K. Banaś, Perełka Górnego Śląska - bieruński "Walencinek", GN 1997, nr 6, (dodatek katowicki), s. 15; J. Gembalski, Z historii organów w kościołach Bierunia Starego, Bieruń 2010, s. 37-43; A. Bratek, Kult świętego Walentego w świetle tekstów euchologijnych i biblijnych mszału Pawła VI, Katowice 2006, mps w Bibliotece WTL UŚ; [1] (dostęp 14.02.2018).