Kościół pw. św. Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu

Kościół kolegiacki pw. św. Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu to rzymskokatolicki, dwupoziomowy kościół wzniesiony w latach 1288–1295 z inicjatywy księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa i rozbudowywany przez biskupa wrocławskiego Nankera herbu Oksza w latach 1320–1350. Jeden z najcenniejszych zabytków architektury gotyckiej na Śląsku. Autorem projektu był prawdopodobnie budowniczy książęcy mistrz Wiland. Kościół jest budowlą na planie krzyża łacińskiego o układzie halowym, orientowanym z transeptem; w prezbiterium sklepienia krzyżowo-żebrowe, w nawie głównej gwiaździste, w nawach bocznych trójpodporowe (piastowskie, dziewięciopolowe). Kościół w założeniu miał być nekropolią Piastów śląskich. Wzniesiony na pamiątkę zakończenia sporu, jaki toczył się pomiędzy Henrykiem IV Probusem i biskupem wrocławskim Tomaszem II Zarembą. Jest przykładem artystycznych i estetycznych gustów książęcych oraz rozwijającej się architektury gotyckiej na Śląsku. Pierwotnie w kościele spoczywała tumba grobowa ze szczątkami (sarkofagiem) Henryka IV Probusa oraz biskupa wrocławskiego Nankera. W czasie II wojny światowej hitlerowcy ekshumowali książęce szczątki, które następnie zaginęły. Dolny kościół pw. św. Bartłomieja przechodził burzliwe dzieje. Niszczony i rabowany w okresie wojny trzydziestoletniej i wojen napoleońskich, służył jako stajnia oraz schron dla ludności. W XIX wieku należał do nielicznych kościołów, w których odprawiano nabożeństwa w języku polskim. Do II wojny światowej kościół zachował wyposażenie gotycko-barokowe. W trakcie działań wojennych w 1945 roku część wyposażenia uległa zniszczeniu. Odbudowany w latach 1946–1950 i 1956–1957. Do 1957 roku wykorzystywany przez wrocławskich Niemców, następnie do 1997 roku przez parafię greckokatolicką. W 1999 roku kapituła kolegiacka została reaktywowana. Obecne wyposażenie kościoła głównie gotyckie.

Bibliografia

Za: Wrocławia i Dolnego Śląska opisy krajoznawcze z XIX wieku, Wybrał, wstępem i przypisami opatrzył oraz do druku podał Tomasz Gałwiaczek, Wrocław 2014.