Hontheim Mikołaj von

Z e-ncyklopedia

Mikołaj von Hontheim (1701-1790), pseud. Febroniusz, teolog

Febroniusz.jpg

Urodził się 27 stycznia 1701 w Trewirze. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, która przez wiele pokoleń była związana z miejscowym dworem i diecezją. Jego wuj był kanonikiem i prebendariuszem w kolegiackim kościele pw. św. Szymona. 13 maja 1713, w wieku 13 lat Mikołaj von Hontheim otrzymał tonsurę. Edukację rozpoczął w szkole prowadzonej przez jezuitów w rodzinnym Trewirze. Studiował na uniwersytetach w Trewirze, Leuven, a także Lejdzie zdobywając w końcu w 1724 roku na uniwersytecie trewirskim stopień doktora prawa. Przez następne kilka lat podróżował po Europie odwiedzając wiele miast, spędzając trochę czasu na rzymskich uniwersytetach. W 1728 roku otrzymał święcenia kapłańskie i podjął pracę w parafii św. Szymona w Trewirze. W 1732 roku został profesorem na Uniwersytecie w Trewirze.

W 1738 został posłany do Koblencji, gdzie objął stanowisko oficjała sądu biskupiego. Czas, który tam spędził najprawdopodobniej natchnął go do napisania swojego najbardziej znanego dzieła O obecnym stanie Kościoła i o prawowitej władzy biskupa Rzymu. Mógł wtedy bardzo wyraźne dostrzec ingerencję kurii rzymskiej w sprawy wewnętrzne cesarstwa. Szczególnie unaoczniły mu to wybory cesarzy: Karola VII Bawarskiego i Franciszka I Lotaryńskiego, w których to brał udział jako asystent elektorskiego ambasadora. W 1747 roku Hontheim zrezygnował ze stanowiska oficjała w Koblencji, przytłoczony ogromną ilością pracy, powrócił do Trewiru i parafii św. Szymona. W maju 1748 roku trewirski arcybiskup elektor Franz Georg von Schőnborn wybrał go na swego sufragana. Został konsekrowany w lutym 1748 roku w Moguncji. Franz Georg von Schőnborn zapewne także miał wpływ na jego przekonania i poglądy teologiczne. Trewirski arcybiskup zebrał wokół siebie najważniejszych przedstawicieli episkopalizmu. Oprócz Hontheima byli to Jakob Georg von Spangenberg i Georg Christoph von Neller, inny profesor uniwersytetu trewirskiego. Neller w 1746 roku wydał dzieło pod tytułem Zasady prawa kościelnego dostosowane do stanu Niemiec. Opowiadał się w nim za episkopalizmem, krytykował jezuickich kanonistów. Z racji przygranicznego położenia, na trewirskich teologów miał wpływ powstały we Francji jansenizm. Mikołaj łączył funkcje biskupa pomocniczego i wikariusza generalnego, a także na uniwersytecie trewirskim piastował świeckie stanowisko prokanclerza.

Hontheima można nazwać także historykiem. Zajmował się historią swojego rodzinnego Trewiru. Podczas swojego pobytu w Koblencji zbierał materiały drukowane i manuskrypty, które wydał później w pracach dotyczących historii Trewiru. Pierwszą z nich w trzech tomach wydał w 1750 roku, drugą w dwóch tomach w 1757 roku. Ostatnią pracę dotyczącą historii Trewiru możemy podziwiać do dzisiaj, gdyż jej manuskrypt znajduje się w miejscowej bibliotece.

Znany jest przede wszystkim ze swoich poglądów na temat stosunku papiestwa do władzy świeckiej i biskupów. W 1763 roku wydał pod pseudonimem Febroniusz, stąd także późniejsza nazwa takiego systemu poglądów febronianizm, dzieło zatytułowane O stanie Kościoła i prawowitej władzy papieża księga pojedyncza ułożona ku zjednoczeniu rozszczepionych w religii chrześcijan. W pracy tej Febroniusz skrytykował zbyt szerokie uprawnienia urzędu papieskiego. Według niego powinno się powrócić do roli, jaką papież odgrywał w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Papież powinien mieć jedynie honorowy prymat nad Kościołem, gdyż był on jedynie primus inter pares wśród biskupów. Władza biskupów powinna być niezależna od papieża, gdyż są oni następcami Apostołów nie natomiast wikariuszami papieża. Papież według Febroniusza powinien pełnić niejako rolę władzy wykonawczej, sobór natomiast powinien być władzą ustawodawczą. To właśnie o soborze powszechnym, jako jedynej reprezentacji Kościoła powszechnego, pisze w swojej pracy. Sprzeciwiał się także zbyt dużej ingerencji władzy papieskiej w świecką. Głosił, iż władza świecka także pochodzi od Boga, dlatego powinna być w pewnym stopniu autonomiczna od Kościoła.

Liczył, że jego praca zostanie przychylnie przyjęta w Kościele francuskim, który był dla niego wielkim autorytetem. Jednak negatywnie ustosunkowano się tam do jego dzieła. Został surowo oceniony na Sorbonie. Bardzo szybko nastąpiły reakcje na dzieło Febroniusza. Niemal od razu wpisano je do indeksu ksiąg zakazanych. Już w 1767 roku, w formie listów bardzo umiejętnie i logicznie, wypunktował słabości febronianizmu nauczyciel, archeolog i dominikanin Tomasz Maria Mamachi. Listy te zostały wydane w latach 1766-1767. W rok po opublikowaniu przez Hontheima swojego dzieła ukazała się publikacja Antifebronio jezuickiego historyka Francesco Antonio Zaccari. Natomiast w 1799 roku późniejszy papież Grzegorz XVI napisał Trionfo della Santa Sede e della Chiesa contro gli assalti degli novatori, w którym skrytykował liberalny katolicyzm i ogłosił, iż to papież jest najważniejszym urzędem w Kościele. W samym Rzymie uważano, że aby dzieło Febroniusza wyrządziło jak najmniej szkód w łonie Kościoła, należało doprowadzić do tego, aby Mikołaj von Hontheim sam złożył oficjalne odwołanie, a wszyscy biskupi w Niemczech powinni byli indywidualnie zakazać upowszechniania jego dzieła. Zadanie nakłonienia hierarchów do potępienia książki Febroniusza powierzono nuncjuszowi apostolskiemu Bellisomiemu. Nie wykonał od jednak swojego zadania, jak należy. Jedynie 10 z 26 biskupów niemieckich postąpiło zgodnie z sugestiami nuncjusza.

Hontheim szybko - aby uspokoić nastroje społeczne - złożył odwołanie. Był to bardzo istotny dokument. We wstępie przyznał, iż to on jest autorem dzieł pisanych pod pseudonimem Febroniusz. W odwołaniu wyraził żal, że obraził majestat papieski. Przyznał, że klucze do Kościoła zostały ofiarowane jedynie św. Piotrowi, którego następcą jest papież. Jednak już 1767 roku napisał skróconą wersję swojej pracy, w której odpowiadał też na tezy zawarte w listach Mariachiego. Sprawiało to wrażenie, iż nie wycofał się ze swoich poglądów i negował wcześniejsze odwołania.

W 1779 roku, ze względu na podeszły wiek zrezygnował z funkcji dziekana w kościele pw. św. Szymona. Zmarł w sierpniu 1790 roku. Jego ciało spoczęło w kościele pw. św. Gerwazego, gdzie zostało przeniesione po zniszczeniu parafii św. Szymona przez Francuzów.

Bibliografia

A. Franco, Magisterium Kościoła, Posługa Słowa, Kraków 2001; M. Banaszak, Historia Kościoła Katolickiego, t. 3, Warszawa 1991; B. Kumor, Historia Kościoła, t. VI - Czasy nowożytne, Kościół w okresie absolutyzmu i oświecenia, Lublin 2003; L. Pastor, The history of the popes, from the close of the middle ages: drawn from the secret Archives of the Vatican and other original sources; from the German.