Grażyński Michał
Grażyński Michał (właśc. Kurzydło Michał Tadeusz) (1890-1965), wojewoda śląski
Urodził się 12 maja 1890 w Gdowie (powiat myślenicki), w wielodzietnej rodzinie nauczycielskiej pochodzenia chłopskiego. W tym czasie rodzice używali nazwiska Kurzydło, które w kilka lat później pod naciskiem matki chłopca zmieniono na literackie Grażyński, od tytułu poematu Mickiewicza. Michał studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1913 roku otrzymując doktorat z hstorii. Podczas I wojny światowej najpierw służył w armii austriackiej, następnie zaś w polskich oddziałach. Stamtąd oddelegowano go do Głównego Komitetu Plebiscytowego Spisko-Orawskiego. Losy Grażyńskiego bardzo mocno związane są z Górnym Śląskiem. Po raz pierwszy na obszar plebiscytowy przybył w sierpniu 1920 roku; w trakcie lub jeszcze przed wybuchem II powstania śląskiego. Został wysłany z misją mediacyjną do dowódców Polskiej Organizacji Wojskowej. Następnie działał w zastępującej ją Centrali Wychowania Fizycznego, przekształconej potem w Dowództwo Obrony Plebiscytu. Grażyński proponował rozpoczęcie kolejnego powstania jeszcze w marcu 1921 roku, na krótko przed plebiscytem. Sprzeciwstawiał się temu zdecydowanie Korfanty, przypisujący większą skuteczność dyplomacji. W czasie III powstania Korfanty był jego dyktatorem, zaś Michał Grażyński pełnił funkcję szefa sztabu Grupy Operacyjnej „Wschód”.
Po zakończeniu walk powstańczych Grażyński wrócił do pracy naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Otrzymał drugi doktorat z prawa za rozprawę z dziedziny prawa rolnego. Ponadto z niemieckiej części Śląska zbierał informacje dla polskiego wywiadu. Po przewrocie majowym nominacja na wojewodę śląskiego zastała go w Ministerstwie Reform Rolnych w Warszawie. Do Katowic przyjechał we wrześniu 1926 roku. Starał się tutaj umacniać obóz sanacyjny. O Śląsku sporo wiedział, bowiem już wcześniej piastował stanowisko wiceprezesa Związku Powstańców Śląskich. Zwolenników zyskiwał dzięki swoim poglądom, inwestycjom, trosce o kulturę. Jednocześnie represjonował opozycjonistów, szczególnie zaś Korfantego . Popierali go m.in. członkowie Związku Powstańców Śląskich, nie brakowało jednak i oportunistów spodziewających się zrobienia kariery u boku wpływowego wojewody. Polityka Grażyńskiego w czasie kilkunastu lat sprawowania urzędu charakteryzowała się dążeniem do zacieśnienia więzi z Polską (ograniczanie autonomii, propagowanie kultury narodowej, nauki, odwoływanie się do symboli, dążenie do przyłączenia do województwa Zagłębia Dąbrowskiego), osłabianiem pozycji mniejszości niemieckiej (w gospodarce, własności, władzy, edukacji, na gruncie kościelnym), ale także walką z opozycją (rozwiązywanie sejmów, brutalne represjonowanie Korfantego we współpracy z władzą centralną).
Poparł inicjatywę utworzenia Muzeum Śląskiego. Przy jego wsparciu niemal do końca doprowadzono budowę najnowocześniejszego gmachu muzealnego w Europie, w którym Muzeum Śląskie miało mieć swoją siedzibę (budynek w 1940 roku zburzyli Niemcy). Jako wojewoda wspierał też m.in. Teatr Polski, teatry ludowe, Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku, Polskie Radio. Przyczynił się także do powstania Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. Grażyński był także przewodniczącym Oddziału Śląskiego ZHP. W czasie swego urzędowania w Katowicach był w sporze z kurią katowicką na temat rozwiązywania problemów narodowościowych oraz wyznaniowego charakteru szkolnictwa na Górnym Śląsku.
2 września 1939 został mianowany ministrem ds. propagandy w rządzie RP. Jednak praktycznie nie wykonywał tej funkcji, gdyż 17 września tegoż roku opuścił wraz z rządem granice Rzeczypospolitej. W 1940 roku z powodu swojej działalności sanacyjnej został przez nowy rząd RP pozbawiony funkcji przewodniczącego ZHP i zesłany do Rothesay na tzw. Wyspę Węży u brzegów Szkocji, gdzie przetrzymywano przeciwników rządu bez prawa opuszczania tego terytorium. W latach 1943-1945 ponownie pełnił służbę w Wojsku Polskim i po zakończeniu wojny został awansowany na stopień podpułkownika. Po wojnie mieszkał w Anglii. W latach 1946–1960 był przewodniczącym ZHP poza granicami Kraju. Zginął tragicznie 10 grudnia 1965 potrącony w Londynie przez samochód. Został pochowany w Londynie na Putney Vale Cemetery.
Bibliografia
W. Zieliński, Michał Grażyński 1890-1965, Katowice 1986; H. Rechowicz, Wojewoda śląski dr Michał Grażyński, Warszawa-Kraków 1988; L. Marszałek, O Michale Grażyńskim wspomnienia i refleksje, Katowice 1990; W. Musialik, Michał Tadeusz Grażyński, 1890-1965. Biografia polityczna, Opole 1989; A. Kamiński, Michał Grażyński 1890-1965 (nie dokończona biografia), Kraków 1994; J. Łączewski, Michał Grażyński (1890–1965). Sylwetka polityka, Częstochowa 2000; M. Dyba, Kształtowanie sie polskiego środowiska historycznego na Śląsku w latach 1918-1939, Katowice 1993, s. 89-102; J. Macała, Próba mediacji bp. Stanisława Adamskiego w konflikcie między Michałem Grażyńskim a Wojciechem Korfantym 1930/1931, SSHT 25/26 (1992-93), s. 293-297; J. F. Lewandowski, Grażyński w Piekarach, Kwartalnik "Śląsk" 1997, nr 12, s. 60; M. Dyba, Śląskie drogi od X w. do 1939 roku, Katowice 1992, s. 135-136.
|