Bonifratrzy - Pilchowice

Z e-ncyklopedia

W 1793 roku Anton Welzel, podskarbi hrabiów Węgierskich w testamencie zapisał 21 tys. talarów na rzecz utworzenia w Rybniku szpitala prowadzonego przez bonifratrów lub instytutu szkolnego pijarów. Wykonawcą zapisu został Antoni Węgierski, który postanowił przeznaczyć spadek na rzecz wybudowania szpitala nie w Rybniku, a w Pilchowicach. Pierwsi bonifratrzy przybyli tutaj z Wrocławia już w 1794 roku. Zamieszkali w zamku hrabiów Węgierskich. 2 lipca 1802 Bernard Galbiers, opat klasztoru cystersów w Rudach, poświęcił kamień węgielny pod budowę gmachu szpitala. Prowadzono ją przez 12 lat. Uroczyste poświęcenie klasztoru i szpitala - na życzenie Antoniego Węgierskiego otrzymał wezwanie św. Anny - odbyło się 30 i 31 lipca 1814. W uroczystości brała udział rodzina hrabiego Antoniego Węgierskiego, dziekan ks. Stanisław Siegmund oraz mieszkańcy miejscowości. Ks. Siegmund 25 września 1814 dokonał też poświęcenia przyszpitalnego cmentarza urządzonego w tylnej części ogrodu klasztornego. Pierwszym pochowanym na nekropolii był Franciszek Kuczera, właściciel Niewiadomia i darczyńca szpitala. Na cmentarzu grzebano też zakonników. Nekropolia pełniła swoją rolę do 1905 roku.

Bonifratrzy prowadzili nie tylko szpital, który w 1818 roku dysponował 18 łóżkami, ale także aptekę. Opiekowali się też chorymi i ubogimi z najbliższej okolicy. W czasie epidemii organizowali kuchnie polowe i leczyli całe rodziny w domach. Szpital utrzymywali z pieniędzy pozyskiwanych podczas regularnie prowadzonych kwest oraz datków hojnych darczyńców. Zgodnie z zasadą bonifratrów leczono w nim wyłącznie mężczyzn. Pierwszą kobietę do szpitala w Pilchowicach przyjęto dopiero w 1997 roku.

Sam budynek szpitala i klasztoru powstał na planie podkowy. W latach 1802-1814 zbudowano jedynie środkową część budynku późnobarokowo-neogotycką; zdobioną attykami krenelażowymi, wieżyczkami i sterczynami. Skrzydła boczne dobudowano w 1859 roku. Wtedy też od strony wschodniej powstała kaplica z XVIII-wiecznymi stacjami Męki Pańskiej. Nad ołtarzem głównym znajduje się pochodzący ze zbiorów watykańskich obraz św. Anny, bo początkowo takie też wezwanie nosił sam szpital. Do rozbudowy placówki przyczynił się Juliusz Roger, Królewski Radca Sanitarny oraz nadworny lekarz książąt raciborskich.

Od października 1914 do marca 1918 roku prowadzony był tutaj szpital wojskowy. W sumie w tym czasie leczono tu 2470 żołnierzy. Podczas II wojny światowej w zabudowaniach najpierw utworzono lazaret polowy, a od 7 lutego 1942 - lazaret wojskowy. Na potrzeby rannych zaadaptowano nawet pomieszczenia klauzury. Żołnierzy niemieckich ze szpitala w Pilchowicach ewakuowano na dwa dni przed wkroczeniem tutaj Armii Czerwonej. Sam budynek nie ucierpiał, ale jego wnętrze zostało ograbione. Zdewastowano też cmentarz przyszpitalny. W latach 1948-1949 w budynku organizowano kolonie dla dzieci pracowników kopalni "Knurów". 10 października 1951 szpital został odebrany bonifratrom i upaństwowiony. Większość zakonników opuściła Pilchowice. Na miejscu pozostało jedynie trzech. Ostatni z nich zmarł w 1984 roku. Placówka - już jako szpital przeciwgruźliczy - swoją działalność wznowiła w 1953 roku po sprowadzeniu tutaj z Panewnik 6 sióstr ze Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny. Bonifratrzy na krótko powrócili do Pilchowic w 2001 roku z zamiarem ponownego utworzenia klasztoru. Nie przyniosło to jednak skutku. Obecnie w Pilchowicach działa Szpital Chorób Płuc im. św. Józefa.

Bibliografia

A. Żukowski, A. Gudzik, Szlakami Zielonego Śląska 1, Czerwionka-Leszczyny 2010, s. 252; A. Robok, K. Waniczek, Cmentarz przyklasztorny w Rudach, "Informacje historyczne i kulturalne gminy Pilchowice" 2017, nr 2/2017, s. 14-15; (-), Pilchowice-nasze dziedzictwo. Aby pamiętać..., Pilchowice 2018, s. 157-171; www.zabytkitechniki.pl; www.gosc.gliwice.pl; www.kosciol.wiara.pl