Basista Maksymilian

Z e-ncyklopedia

Basista Maksymilian (1883-1967), księgarz, działacz ruchu śpiewaczego

Urodził się 7 sierpnia 1883 w Górkach Śląskich w rodzinie Jana i Franciszki z d. Kałuża. W wieku 14 lat podjął pracę w hucie "Silesia" w Paruszowcu. W 1889 roku w ślad za dwoma starszymi braćmi wyjechał do Westfalii, gdzie podjął pracę w kopalni "Prosper II" w Bottrop. W 1903 roku został wcielony do wojska. Przydzielono go do 56. pułku piechoty, stacjonującego w Cleve i Wessel. Po zwolnieniu ze służby wojskowej z inspiracji Wincentego Lutosławskiego został członkiem tajnej organizacji młodzieżowej „Eleusis”. W stolicy Małopolski ukończył kurs drukarski w zakładach graficznych W. L. Anczyca oraz księgarski u Gebethnera i Wolffa. Po ukończeniu nauki w 1910 roku zamieszkał na stałe w Rybniku. Założył tam własną księgarnię polską i skład materiałów piśmiennych. Zaangażowany był w tworzenie Towarzystwa Czytelni Ludowych. W latach 1911-1939 pozostawał prezesem powiatowego komitetu TCL-u na powiat rybnicki. Tajne koła „Eleusis” w rybnickiem przekształcił z Janem Dziubą w legalny Związek Towarzystw Górnośląskiej Młodzieży. 18 maja 1913 powołał do życia Stowarzyszenie Śpiewacze „Seraf” w Rybniku i został jego prezesem. Był głównym organizatorem konspiracyjnego ruchu paramilitarnego na terenie Rybnika, za co został aresztowany i skazany na 9 miesięcy więzienia. Zwolniony po uiszczeniu kaucji 5 tys. marek wyszedł na wolność i przebywał na Śląsku Cieszyńskim. Należał do ścisłego dowództwa Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. W czasie kampanii plebiscytowej był redaktorem „Gazety Rybnickiej”. W latach 1922-1934 pełnił funkcję przewodniczącego Rady Miejskiej Rybnika, a od 1934 roku wiceburmistrza miasta. Podczas II wojny światowej ukrywał się w okolicach Krakowa pod przybranymi nazwiskami „Kwiecień” lub „Gołucki”.

W 1943 roku został aresztowany w Krakowie i przetrzymywany w więzieniu na Montelupich, a następnie przekazany do Auschwitz i tam 11 listopada 1944 zarejestrowany jako więzień nr 152740 został przeniesiony w transporcie zbiorowym do obozu pracy w Bawarii, a po jego likwidacji 2 kwietnia 1945 dostał się do obozu leśnego w Mattenheim. Tam 2 maja 1945 doczekał wyzwolenia przez wojska amerykańskie. Po powrocie do rodzinnego Rybnika do 1949 roku prowadził księgarnię i reaktywował działalność chóru „Seraf” oraz Okręgu Rybnickiego ZŚKŚ.

Związek Księgarzy Polskich wyróżnił go godnością prezesa honorowego. Był odznaczony m.in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Śląskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Powstańczym na Śląskiej Wstędze Waleczności, honorowymi odznakami Związku Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych.

Zmarł 3 listopada 1967 w Rybniku. W tym samym roku Miejska Rada Narodowa w Rybniku nazwała jego imieniem rybnicką Główną Księgarnię.

Bibliografia

R. Hanke, Śląsk śpiewa. Dzieje polskiego śpiewactwa Górnego Śląska, Katowice 1991, s. 203-20; I.Libura, Maksymilian Basista. Rybnicki księgarz i społecznik (1883-1967), "Zeszyty rybnickie" 1991, nr 2, s. 9-38; Tenże, Ostatni "elsowie" na Śląsku, "Tygodnik Powszechny" 1968, nr 13, s. 2; A. Mrowiec, Ruch kulturalno-oświatowy na Śląsku w okresie plebiscytu, Katowice 1963, s. 21-24; Śląscy patroni rybnickich ulic, oprac. L. Musiolik, Rybnik 1994, s. 1; T. Żerdziński, Maksymilian Basista pseudonim "Klin". Działacz narodowy i kulturalny Ziemi Rybnickiej, Katowice 1967, s. 236.