Archidiakon

Z e-ncyklopedia

Godność i urząd kościelny, który pojawił się jako osobny tytuł około IV wieku, choć jako funkcja istniała już wcześniej. W Kościele starożytnym istniał urząd pierwszego diakona. Wg tradycji przekazanej przez św. Augustyna i tradycji koptyjskiej takim był św. Szczepan.

Kandydat na archidiakona otrzymywał tę godność z rąk biskupa i tylko z jego nominacji. Urząd archidiakona równoważny był wikariuszowi generalnemu w sprawach administracyjnych. Podstawowa różnica między archidiakonem, a wikariuszem generalnym wynikała z faktu, że w przypadku tego pierwszego urząd był następstwem otrzymanej godności.

Archidiakon był przełożonym diakonów, odpowiedzialnym za organizację pomocy charytatywnej wobec wdów, sierot i uwięzionych, administratorem diecezji, odpowiedzialnym za przygotowanie kandydatów do przyjęcia święceń kapłańskich, troszczył się o zachowanie porządku w kościołach, archiwizację dokumentów wytworzonych przez wspólnoty kościelne, pełnił służbę porządkową w czasie oficjum, był odpowiedzialny za zachowanie dyscypliny wśród duchowieństwa i wiernych świeckich, a w razie jej nieprzestrzegania, archidiakon wnosił oskarżenie przed trybunał kościelny, informował biskupa o stanie kościołów, poziomie życia duchowieństwa i wiernych świeckich, jego potrzebach, dbał o wykonanie zarządzeń i instrukcji przez duchowieństwo parafialne i w tym celu przeprowadzał wizytacje parafialne. W czasie zebrań informował o powstałych herezjach, przestrzegał przed nimi, wykazywał błędy, a przykładem jest Atanazy, archidiakon z Aleksandrii przeciwko Ariuszowi. Zarządzał diecezją do chwili wyboru następcy zmarłego biskupa.

Począwszy od VIII wieku główne zadanie archidiakona polegało na trosce o administrację diecezji. Archidiakon przestał być przełożonym diakonów, stał się wikariuszem biskupim. Funkcję tę zaczęło sprawować w diecezji więcej niż jedna osoba działająca z upoważnienia biskupa. Dopuszczono ich do przyjęcia święceń kapłańskich.

Znaczny wzrost znaczenia archidiakonów miał miejsce od XI wieku. Wtedy to potwierdzono ich nieusuwalność (dożywotnie sprawowanie urzędu). Władza zaś stała się zwyczajną, a nie delegowaną. Tym samym powstał odrębny stopień w hierarchii kościelnej. W ramach poszczególnych diecezji zaczęły powstawać archidiakonaty z archidiakonem jako zarządcą. W praktyce, z wyjątkiem udzielania święceń oraz dyspens, ich władza była równa biskupom. Stanowiło to zagrożenie dla władzy biskupów. Od XII wieku rozpoczęła się reforma mająca na celu ograniczenie ich władzy. Celowi temu służyły nominacje wikariuszy generalnych i utworzenie urzędu oficjała jako administratorów diecezji, mianowanych czasowo i zależnych całkowicie od biskupa. Zakres ich władzy uległ zmniejszeniu i utracili większość uprawnień po Soborze Trydenckim. Godność archidiakona przetrwała do naszych czasów ze względu na szacunek dla tradycji kościelnej. Archidiakon stał się tytułem honorowym w kapitule katedralnej.

Bibliografia

A. Grea, Essai historique sur les Archidiacres, Bibliothèque de l'école des chartes, 1851, vol. 12, nr 1, p. 39-67 (partie I); tegoż, Essai Historique ..., Bibliothèque de l'école des chartes, 1851, vol. 12, nr 1, p. 215-241 (partie II); M. Sitarz, Słownik Prawa Kanonicznego, Warszawa 2004, s. 15; F. Bączkowicz, Prawo kanoniczne podręcznik dla duchowieństwa, tom I, Opole 1957, s. 543.